“Ik kan me voorstellen dat iemand die arm is een brood steelt”, zegt toneelmaakster Saskia Huybrechtse tegen haar acteurs tijdens een improvisatiesessie eind juni ter voorbereiding op de voorstelling De Koningin van de voedselbank Zuidoost. Die ene zin geeft precies weer wie ze is: een sociaal bewogen mens. In haar werk vertaalt zich dat in stukken over maatschappelijk gevoelige thema’s als armoede, schulden en uitsluiting.
Om deze onderwerpen overtuigend over het voetlicht te brengen, werkt ze niet alleen met professionele acteurs maar ook met ervaringsdeskundigen. De spelers vertellen tijdens improvisatiesessies over hun ervaring met armoede, schulden en de voedselbank. “Het zijn voor mij onmisbare verhalen die de basis vormen voor het script. Ik luister die sessies terug en ga er dialogen van maken. Verhalen uit de dagelijkse werkelijkheid zijn vaak beter dan die je zelf kunt verzinnen. Het moet echt zijn.”
Echte verhalen over armoede kreeg ze als kind thuis al te horen. “Mijn vader is opgegroeid in een krot bij het Waterlooplein waar de vliegende tering vrij spel had. Hij heeft veel armoede meegemaakt. Mijn overgrootvader was politie-agent in de Jordaan in de jaren twintig en dertig. Hij heeft de Volkstuinen en de Bond Van Volkstuinders opgericht om al die arme dronken mannen aan een moestuintje te helpen zodat ze aardappels en groente konden verbouwen. Hun verhalen hebben me denk ik wel gevormd. Ik kan slecht tegen onrecht.”
Je zit niet naast je man of buurvrouw, maar naast nieuwe mensen
Haar eerste voorstelling Soms staat hij te swingen in zijn hok (2001) was gebaseerd op een gedetineerde in het toenmalig huis van bewaring aan de Havenstraat. “Ik mocht daar gewoon rondlopen en met iedereen praten. Zo ontmoette ik Johnny, die zat voor het eerst vast en was een grote hasjdealer. Hij vond het vooral erg dat ook zijn vrouw was opgepakt. Ik dacht: ik ga een stuk maken over de vrouwen en vriendinnen van gedetineerden. We werkten met acteurs en ex-gedetineerden. Van een van die ex-gedetineerden moest ik vlak voor de première de rol overnemen omdat zij weer was opgepakt. Mensen vonden het toen raar dat je met ervaringsdeskundigen speelde, dat is pas de laatste jaren normaler geworden.”
Saskia woont en werkt sinds 2017 in Amsterdam-Noord. “Ik zag daar een toenemende tweedeling tussen arm en rijk, tussen oude en nieuwe Noordelingen. Tussen mensen die wekelijks in de rij staan bij de voedselbank en hip Noord met een dure koopwoning. Ik wilde die oude Noordelingen goed in beeld krijgen en heb me als vrijwilliger aangemeld bij de voedselbank. Vanuit een behoefte om verbinding te maken tussen die groepen, kwam ik op het idee van De Koningin van de voedselbank.”
Die voorstelling (uit 2018, reprise 2019) behelst meer dan een toneelstuk omdat de spelers het publiek bij het spel betrekken. “Om verbinding te krijgen, heeft het publiek ook ‘een rol’. Het publiek is in de voorstelling te gast bij een feestje voor de koningin van de voedselbank, dat wordt georganiseerd door vrijwilligers en cliënten van de voedselbank. Er wordt een driegangenmenu geserveerd, samengesteld uit eten van de voedselbank. Ook is er een tafelschikking. Je zit niet naast je man of buurvrouw maar naast nieuwe mensen.”
De Koningin van de voedselbank was een succes en Saskia en haar team kregen diverse aanbiedingen voor een vervolg. “Na de reprise vroeg stadsdeel Zuidoost om daar een soortgelijke voorstelling te maken. We hebben ja gezegd en gingen ons intensief verdiepen in Zuidoost en samenwerken met ervaringsdeskundigen uit dat stadsdeel.” Saskia is eind juni al ruim een jaar bezig met de voorbereiding van de nieuwe voorstelling De Koningin van de voedselbank Zuidoost. “Ik was vrijwilliger bij verschillende voedselbanken in Zuidoost en heb veel gesproken met medewerkers. Als gevolg van de corona-crisis kon ik niet meer een kijkje nemen bij de voedselbank. Ik kon niets meer doen. En toen kwam Black Lives Matter. Jeetje. Wie ben ik als witte uit Noord met een mooie koopwoning en die Zuidoost niet kent, om daar een voorstelling over armoede te maken?”
het zijn gelukszoekers, maar zijn we dat niet allemaal?
De corona-crisis dwong haar om extra tijd te besteden aan haar research. “Het lijkt alsof de armoede in Zuidoost grimmiger en uitzichtlozer is dan in Noord, dat komt door het grote aantal ongedocumenteerden. Een van onze ervaringsdeskundigen komt uit Niger en heeft geen papieren. Hij is op zijn vijftiende naar Nederland gekomen en is inmiddels vijfendertig. Je zit in een wachtkamer en doet eigenlijk niet mee. Het zijn gelukzoekers, maar zijn we dat niet allemaal?”
Ze is begaan met het lot van mensen zonder papieren. “Ik probeer me voor te stellen hoe het is om al twintig jaar ongedocumenteerd te zijn. Je kunt geen plannen maken en kan elk moment worden opgepakt. Ze wonen in kelders en garages, en laatst hoorde ik dat iemand zijn balkon aan een ongedocumenteerde verhuurt.”
Saskia is gaan houden van Zuidoost “Het is een hartverwarmend stadsdeel dat bestaat uit veel verschillende culturen, daar gaat een enorme schoonheid van uit. Dat wil ik laten zien en delen met het publiek.”
Voor De Koningin van de voedselbank Zuidoost is ze eind juni druk bezig om het script vorm te geven. “De bedoeling is dat het publiek straks denkt: ‘het lijkt wel of dit verhaal ter plekke ontstaat’. Een van de acteurs vertelde me een mooi verhaal over zijn echte zoon. Later zit ik dan op de fiets en denk ik: ‘ohh, dat kan ik verbinden aan een ander verhaal’. De dialogen zijn een combinatie van levensverhalen en fictief drama. Ik weet uit ervaring wat wel en niet werkt bij het publiek. Iets dat veel mensen zullen herkennen, is het vergelijken van prijzen in de supermarkt. Ik zie dan een dialoog voor me waarin mensen tegen elkaar opbieden over wie het meeste voordeel weet te behalen. Ook herkenbaar is het massaal hamsteren aan het begin van de corona-crisis. Een van onze ervaringsdeskundigen heeft uit angst voor wat er zou komen enorm gehamsterd zoals twintig dozen met bami, emmers vol met havermout en dertig kilo suiker.”
De Koningin van de voedselbank Zuidoost door Parels voor de Zwijnen
Locatie: Circustent bij restaurant Elixer, Egeldonk 50 (vlak bij metrohalte Ganzenhoef), Amsterdam-Zuidoost
Periode: 27 augustus – 23 september
Tijd: 18.00-20.30 uur en matinee 15.00-17.30 uur
Tickets (inclusief maaltijd): €25,-, Stadspas-met-groene-stip €5,-; te koop via www.parelsvoordezwijnen.com
Saskia Huybrechtse studeerde toneel aan de Hogeschool voor de Kunsten (1984-1988). Ze is oprichtster van Parels voor de Zwijnen, een groep theatermakers die voorstellingen maakt over de toenemende tweedeling in de maatschappij.
