Het moet allemaal eenvoudiger. Maar de financiële gevolgen van de door de Tweede Kamer aangenomen wetswijziging Wajong zijn toch voor verschillende groepen Wajongers geheel onzeker, waarschuwt FNV-bestuurder Erica Hemmes. “Dit wetsvoorstel zet volledig in op dat meer werken moet lonen. En op het laten verdwijnen van alle regelingen die een medische urenbeperking compenseren. Terwijl ook staatssecretaris Van Ark zegt dat ze amper Wajongers kent die fulltime kunnen werken.” Het wetsvoorstel moet nog door de Eerste Kamer.
Vooral werkende Wajongers die een hoog functieloon hebben en veel dagen werken gaan er iets op vooruit. Maar dat geldt niet voor de groep die niet of beperkt kan werken, zegt Hemmes. “Mensen die naar het wettelijk minimumloon konden toegroeien, leveren in ten gunste van mensen die meer kunnen gaan werken. Hun inkomensverbetering wordt dus betaald door de groep die nooit het minimumloon zal halen.”
De Wajong is een werknemersverzekering, bedoeld voor jong-gehandicapten, mensen die vanaf hun geboorte of op jonge leeftijd chronisch ziek of gehandicapt zijn geraakt. Of voor mensen die tijdens hun studie arbeidsongeschikt zijn geraakt. Er is een regeling van voor 2010, een Wajong 2010-2015 en de nieuwe Wajong van 2015. In essentie komt het erop neer dat de toegang tot deze werknemersverzekering van het UWV al sinds 2010 en vooral sinds 2015 moeilijker is geworden. Alleen wie volledig is afgekeurd, komt nog in aanmerking, de rest valt onder de Participatiewet.
Het kabinet wil de Wajong voor iedereen gelijktrekken, althans voor de gedeeltelijk arbeidsongeschikten. Zij hadden met verschillende regimes te maken, mede afhankelijk van wanneer ze waren ingestroomd. Er zijn zelfs regelingen die maken dat Wajongers er soms op achteruit gaan als ze gaan werken. Het wetsvoorstel moet ervoor zorgen dat meer werken of studeren loont. In het voorstel gaan Wajongers die (gaan) werken erop vooruit, houden studenten hun hele uitkering en kunnen Wajongers die hun baan verliezen altijd terugvallen op hun Wajong-uitkering, aldus het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Het wetsvoorstel was bedoeld als technische wetgeving, legt PvdA-Tweede Kamerlid Gijs van Dijk uit. “Klinkt mooi, maar via een achterdeur is het een verslechtering van inkomens. Er waren namelijk rechtse partijen nodig om het wetsvoorstel door te drukken.” Van Dijk bedoelt SGP en Thierry Baudets FvD.
FNV’er Erica Hemmes erkent dat werken straks meer loont en dat je iets meer mag overhouden van extraatjes, in theorie althans: “In de oude Wajong kon je bij meer uren werken soms netto minder overhouden. Er zitten dus voordelen aan het voorstel: werken gaat iets meer lonen. Je kunt meer dan het minimumloon verdienen, maar niet als je een medische urenbeperking hebt en dat hebben de meeste Wajongers. Gemiddeld werken ze 25,5 uur. Dan verdwijnt juist het huidige voordeel dat je in zeven jaar naar het minimumloon kunt toegroeien.”
Sinds 2015 krijgen alleen mensen die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn een Wajong-uitkering. Jonggehandicapten die nog wel – gedeeltelijk – kunnen werken, komen voor bijstand in aanmerking. Maar als een alleenstaande gaat samenwonen verliest hij die uitkering en wordt afhankelijk van zijn of haar partner.
Wajongers krijgen een uitkering van het UWV. Als zij werken, vult het UWV hun uitkering aan. Jonggehandicapten die niet kunnen werken, krijgen een uitkering van 75 procent van het wettelijk minimumloon. Wie deels kan werken, krijgt een uitkering van 70 procent van het wettelijk minimumloon. Staatssecretaris Van Ark wil één regeling voor jonggehandicapten met arbeidsvermogen. Vereenvoudigen is prima, vinden critici als de Landelijke Cliëntenraad (LCR) en FNV, maar niet ten koste van een toch al mager inkomen.
Jonggehandicapten die helemaal niet kunnen werken blijven dus Wajonger en UWV-klant. Voor hen geldt geen vermogenstoets en geen partnertoets. Vanaf 2015 vallen jonggehandicapten die wel kunnen werken onder de Participatiewet, inclusief kostendelersnorm en vermogenstoets. Voor Wajongers die volledig zijn afgekeurd verandert er dus weinig.
Wat dus wordt geharmoniseerd zijn de inkomensregelingen, van de huidige elf naar drie. Zo verdwijnt de Breman-regeling. Daarmee kon je met een aanvulling van het UWV tot 120 procent van het minimumloon verdienen. Ook de maatmanwissel en de voortgezette regeling verdwijnen. Hemmes: “Voor Wajongers die gaan werken of die langer dan een jaar geen werk vinden, wordt de situatie slechter als ze een beperkt aantal uren kunnen werken. Voor iedereen gaat dezelfde ‘maatman’ gelden. Als je hoogopgeleid bent, maar door je beperking minder verdiencapaciteit hebt, wordt dit niet meer gecompenseerd door de maatmanwissel. Je krijgt wel hetzelfde functieloon, maar per uur. In de nieuwe regeling wordt alleen rekening gehouden met het aantal gewerkte uren.”
In de vergelijkingen die Van Ark maakt, lijkt het alsof de Wajonger er best goed uitkomt. Hemmes: “Het probleem is dat Wajongers gemiddeld 25,5 uur werken, dus de vergelijking met een fulltime werknemer gaat mank. En als een Wajonger minder uren werkt, gaat de vergelijking met een parttimer die uit eigen keuze zoveel uren werkt, ook niet op. De Wajonger heeft juist een uitkering omdat hij beperkt is in het aantal uren dat hij kan werken.”
Een belangrijk onderdeel van het voorstel is de garantieregeling. Als je werkt, krijg je minimaal wat je nu hebt door een garantie-bedrag. Als iemand zijn baan verliest en binnen een jaar weer werk vindt, houdt hij hetzelfde inkomen als dat onder de oude regels hoger is. Valt het inkomen dankzij de nieuwe regels hoger uit, dan kom je daaronder te vallen. De meest gunstige uitkomst geldt. Een Wajonger kan tot zijn aow recht hebben op deze garantie, behalve wie niet binnen een jaar nieuw werk vindt.
De meeste nieuwe regels gaan dit voorjaar al in. De regels voor de hoogte van de uitkering gaan waarschijnlijk per 2021 in. Het wetsvoorstel ligt nu bij de Eerste Kamer. Ondertussen beoordeelt ook het College van de Rechten van de Mens nieuwe regelingen. Erica Hemmes: “Het is al godgeklaagd dat mensen met arbeidsvermogen onder de bijstand vallen. En nu is het: ‘Sorry als je niet meer uren kunt werken, vraag maar een toeslag aan.’ Als je een partner hebt, krijg je die sowieso niet. Je veroordeelt iemand tot financiële afhankelijkheid van partner of ouders, tenzij je eeuwig alleenstaand blijft. We willen laten toetsen of het VN-verdrag toestaat dat mensen die naar vermogen werken maar een medische urenbeperking hebben, nooit meer het wettelijk minimumloon kunnen gaan verdienen. We hopen in elk geval dat de Eerste Kamer het voorstel terugstuurt naar de Tweede Kamer.”
Dillan Sondervan (28) ⎼ student, deejay en muziekproducer
Ik doe de studie Muziek en Technologie aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, richting muziekproductie. Ik zit nu in mijn laatste jaar. Daarnaast maak ik zelf elektronische muziek en produceer voor andere artiesten. Ook werk ik vrijwillig in de Patronaat in Haarlem als deejay. Ik ben nog niet zover dat ik van muziek kan leven. Het is nu eenmaal niet de meest winstgevende business, maar ik ben er hard mee bezig.
Dertien jaar geleden kreeg ik de ziekte van Lyme. Het duurde twee jaar voordat de ziekte werd onderkend, daardoor kreeg ik pas laat de juiste behandeling. Door de Lyme heb ik zenuwschade opgelopen, waardoor ik moeilijk loop. De moeder van mijn toenmalige vriendin wees mij er destijds op dat ik misschien wel voor Wajong in aanmerking zou kunnen komen. Dat bleek inderdaad zo te zijn, en sinds 2011 heb ik deze uitkering.
Als Wajonger mag je sowieso beperkt bijverdienen. Je hebt nooit veel te besteden en daardoor zit je automatisch in een soort onderklasse van de samenleving. Zo noem ik het tenminste. Wat mensen niet beseffen, is dat we vanwege onze ziekte vaak ook nog eens hoge kosten hebben aan bijvoorbeeld medische zaken. Het kabinet presenteert zijn plannen als een soort geschenk: de Wajong wordt eenvoudiger. Dat is het ook voor hen, maar voor ons is het eigenlijk een stigma. We worden beoordeeld op onze beperking, niet op wat we kunnen.”
Janneke Kaim (34) ⎼ webredacteur en tekstschrijver
Ik leef op dit moment niet van de Wajong omdat ik zelf genoeg verdien. Wel ben ik Wajong-gerechtigd. Dankzij aanvulling vanuit de Wajong kon ik mijn uren opbouwen, totdat ik volledig mijn eigen geld verdiende. Ik ben webredacteur, verzorg de social media van opdrachtgevers en schrijf af en toe artikelen. Mijn werkgever heeft voornamelijk mensen met een beperking in dienst.
Ik heb chronische pijn- en vermoeidheidsklachten, kan migraineaanvallen krijgen en heb het syndroom van Gilles de la Tourette. Veel mensen hebben daar het beeld bij van onbeheerst vloeken, maar dat is bij mij helemaal niet zo. Wel kan ik last krijgen van tics als de aandoening opspeelt. Dat gebeurt vooral als ik veel prikkels krijg.
Op kantoor raakte ik standaard overprikkeld en liep daardoor tegen mijn beperking aan. Ik moest een aantal keer stoppen met mijn werk. Na toekenning van de Wajong kreeg ik te horen dat ik niet meer hoefde te werken. Maar daar had ik geen vrede mee. Ik heb altijd geloofd in mijn mogelijkheden en zocht naar een manier om toch te kunnen werken. Bij mijn huidige werkgever kan dat. Ik werk maar liefst 32 uur vanuit huis en raak niet meer overprikkeld.
De maatregelen rondom de Wajong treffen mijzelf nu niet omdat ik al mijn geld zelf verdien, maar het doet mij wel iets. Werken moet lonen. Mensen moeten voldoende overhouden, als erkenning voor wat ze doen en kunnen. Deze maatregelen stimuleren mensen niet om te gaan werken.”
Michiel Slob (24) ⎼ facilitair medewerker, in opleiding tot ondersteunend zorgmedewerker
“Ik heb diabetes en een aangeboren hartafwijking. Daardoor is fulltime werken voor mij niet mogelijk. Ik werk nu acht uur per week, de rest krijg ik aangevuld vanuit de Wajong. Ik woon in een vorm van begeleid wonen voor mensen met een beperking. Daar is 24 uur per dag en zeven dagen per week zorg aanwezig.
Voor mijn werk maak ik schoon op een advocatenkantoor. Daarnaast volg ik een opleiding en loop twee dagen per week stage. Later wil ik in de zorg werken, als woonhulp of zorgassistent.
Ik volg de ontwikkelingen rondom de Wajong en maak me grote zorgen. Met een beperking ben je straks veroordeeld tot een leven op het minimum, al werk je nog zo hard. Niemand kiest voor de Wajong. Ik ben natuurlijk blij dat ik dit inkomen heb, maar nog veel liever had ik gehad dat dit nooit nodig was geweest.
Nederland is een goed land als het om zorg en sociale zekerheid gaat. Maar we moeten ervoor waken dat het ook een goed land blijft voor mensen met een beperking. Er wordt steeds meer bezuinigd en het leven wordt steeds duurder. Politici zouden eens een dag mee moeten kijken in ons leven. Dan zien ze hoeveel moeilijker het steeds wordt om rond te komen. De kosten van levensonderhoud, de eigen bijdragen in de zorg die we hebben, noem het maar op. Het wordt er gewoon niet beter op.
Wij Wajongers willen er gewoon bij horen en meedoen. We zijn geen kostenpost, we zijn volwaardige mensen.”
