Schaamte en armoede lijken onlosmakelijk bij elkaar te horen. Zolang we armoede zien als je eigen schuld zal dat niet snel veranderen. Maar hoe gaat er iets veranderen als iedereen beschaamd in een hoekje blijft zitten? Waar blijft de Poor Pride-beweging?
“Een vrouw zei laatst tegen me dat ze naar de VB ging. Ik had geen idee wat ze bedoelde. Toen ik er naar vroeg, legde ze uit dat ze de voedselbank bedoelde maar dat ze het niet prettig vond om dat hardop te zeggen. Bang dat andere mensen dat zouden horen”, zegt Monique Egberts van de Weggeefwinkel in Amsterdam-Noord. Ze ziet veel schaamte als het om armoede gaat. En de manier waarop de hulp aan arme mensen is georganiseerd, maakt dat schaamtegevoel nou niet bepaald minder. “Ik moest naar de voedselbank voor een vriendin. Maar er zijn maar twee afgiftepunten in Noord. Anderhalf uur heb ik in de rij gestaan voordat ik aan de beurt was. Dat vond ik zo deprimerend. Anderhalf uur in het zicht van de hele buurt tussen mensen die zich allemaal schamen. Dat moet toch anders kunnen.”
Die schaamte komt volgens de Amerikaanse antropoloog Khiara M. Bridges doordat we ervan uit gaan dat armoede en schulden je eigen schuld zijn. Hoe dominant dat idee is, zie je in alle programma’s over armoede op televisie. Of eigenlijk in de reacties op die programma’s. Neem Joke de Vrind, de armste deelnemer uit het televisieprogramma Waar doen ze het van? Ze begint al in oktober cadeautjes in te slaan voor de feestdagen. De hele decembermaand verzamelt ze lekkere hapjes die in de aanbieding zijn en slaat die op in haar vriezer. Om er toch een beetje luxueus kerstfeest van te kunnen maken. Ondanks al die zorgvuldige voorbereiding staan de sociale media vol met nare opmerkingen over dit gezin dat nog €70.000,- schuld heeft. Want waarom rookt vader nog? En waarom al die huisdieren? En hoe halen ze het in hun hoofd om de kinderen een keer op eten bij McDonald’s te trakteren? Iedereen zoekt de schuld van hun armoede bij het gezin. Zeker als hun schuld door deurwaarderskosten nog €30.000,- hoger blijkt te zijn.
Al het onderzoek naar de schuldenindustrie maakt duidelijk dat een kleine schuld door alle oplopende kosten al snel een onneembaar horde wordt, maar dat verandert niets aan het oordeel. Er is er maar een schuldig en dat is de familie zelf.
Kompas
Dat idee veranderen begint volgens Khiara M. Bridges met ‘beseffen dat iederéén arm kan worden. Dat arm zijn geen gevolg is van een zwak moreel kompas of een gebrek aan doorzettingsvermogen, maar van dingen die groter zijn dan jezelf’, vertelde ze twee jaar terug aan De Correspondent. Om dat voor elkaar te krijgen, zag ze twee mogelijkheden. Allereerst een grote crisis waardoor mensen merken dat iedereen zo maar arm kan worden. Die crisis is inmiddels gekomen. En die lijkt armoede weer op de agenda te hebben gezet. Zo mochten mensen met schulden onlangs zelfs aanschuiven bij een bijeenkomst met koningin Máxima.
Het andere dat nodig is, volgens Bridges, is een nieuw zelfbewustzijn van de armen zodat er een beweging kan ontstaan die dingen gaat veranderen. Eigenlijk net zo’n soort beweging als Black Pride en de Queer Pride maar dan van arme mensen. Tijd voor Poor Pride, noemt ze dat.
Is daar al iets van te merken? We vroegen het aan Jesse Oberdorf van de Voor14-campagne die strijdt voor een minimumloon van €14,- per uur: “Mensen hebben een duidelijke mening, maar om ook echt iets te doen, om iets te veranderen, dat is een ander verhaal. Ik geloof dat dit deels komt omdat ze het gevoel hebben dat ze totaal geen invloed hebben op hoe hun leven loopt. In de campagne proberen we juist mensen mee te nemen in het idee dat het belangrijk is dat jij je uitspreekt. Dat er niets verandert als jij niets verandert.”
Oplossingen
Volgens Abdelhamid Idrissi, van stichting Studiezalen en winnaar van de Omarmprijs 2020, zit schaamte de gezinnen met wie hij werkt vaak in de weg. “Ik heb daar veel over nagedacht. En ik denk dat ik het heb gehackt. Door een vertrouwensband op te bouwen, kun je die schaamte doorbreken, dan durven mensen te zeggen wat het probleem is en kun je samen kijken naar oplossingen. Want armoede is meer dan alleen geldgebrek. Het gaat ook om contacten, netwerk.”
Jeanette de Waard van de Noordas wil daar graag nog een element aan toevoegen en dat is de mensen waar het om gaat zelf aan het woord te laten. “Alleen zo kun je laten zien wat beleid met mensen doet.” In de bijeenkomsten van Noordas, een actiegroep van mensen uit Amsterdam-Noord ‘met kopzorgen door geldzorgen’, wordt iedere maandag gepraat en informatie verzameld over belangrijke thema’s. En met hun persoonlijke verhalen daarover trekken ze Amsterdam in. Zo hebben ze laatst in de Stopera een manifest voor 0 procent huurverhoging ingeleverd.
Vanuit zijn vakbondswerk heeft Oberdorf nog wel een belangrijke aanvulling voor een succesvolle Poor Pride-beweging. “Organiseer je. Ik werk zelf veel met postbezorgers. Daar zie je wel dat mensen, gesteund door een groep, zich sterker durven te manifesteren. Je hebt mensen nodig die voor elkaar opkomen. Pas geleden was er in een postdepot in Amsterdam een postbezorgster door een leidinggevende gefilmd op straat. Die leidinggevende wilde ‘bewijzen’ dat ze haar werk niet naar behoren deed. Dat is natuurlijk absurd. Toen heeft die groep echt enorm snel en sterk gehandeld om hun collega te beschermen. Als de vrouw geen groep achter haar had staan was dat nooit gebeurd.”
Ideeën genoeg dus, nu nog iemand die het voortouw neemt. Wie durft?
