Zorgman: “Wie door beperking of ziekte in de Wajong is beland heeft nu met strengere regels te maken. Daarbij wordt ook de sociale werkvoorziening nog eens afgebouwd. Op de tegenprestatie voor een bijstandsuitkering (die overigens in Amsterdam niet wordt uitgevoerd, AvS), die al in de vorige wet zat, wordt steviger ingezet. Maar misschien wel de belangrijkste verandering is de kostendelersnorm, waardoor je uitkering wordt gekort als je met anderen een huishouden deelt.”
Van der Lende: “Een schrijnend voorbeeld daarvan zijn bijstandsmoeders die met hun kinderen noodgedwongen bij hun ouders inwonen. Ze krijgen geen kindgebonden budget of andere toeslagen, waardoor ze dik onder het sociale minimum blijven.”
Volgens advocaat Van Hoof bevordert de Participatiewet bovendien niet dat mensen voor elkaar zorgen: “Stel, Piet trekt bij zijn zieke broer Jan in om hem te verzorgen. Dan wordt dat gezien als gezamenlijke huishouding. Als Piet werkt, loopt Jan risico zijn uitkering kwijt te raken en moet Piet dus ook financieel voor zijn broer opdraaien. Wil Piet hem dan nog verzorgen? Nee dus.”
In de schulden
Zorgman beaamt dat. “Vaak zien we dat iemand een vriend die in de problemen zit best in huis wil nemen. Maar dan halveert je inkomen. Vragen mensen soms niet eens meer een uitkering aan, waardoor ze onder het sociaal minimum zakken. Door de hoge huren in Amsterdam komen ze dan gauw in de schulden.”
“Ook jongeren zijn de sigaar. Bij de invoering van de kostendelersnorm is al voor het ontstaan van spookjongeren gewaarschuwd”, vult Van der Lende aan. “Wanneer het kind van een bijstandsmoeder achttien wordt, schopt ze haar kind de deur uit. Ze moet wel, want anders wordt ze gekort. Het gevolg is dat het kind gaat zwerven en nergens staat ingeschreven.”
Zorgman: “Er is net in de Tweede Kamer een D66-motie aangenomen, waarin staat dat iedereen een verplicht werkaanbod van de gemeente krijgt. Want, zeggen ze, de economie bloeit en er zijn genoeg banen. Er is dus geen reden om niet te gaan werken. Ik weet niet in welke wereld die mensen leven, maar een groot deel van de mensen in de bijstand is ziek of wordt het; voor hen zijn die banen geen optie.”
Bijzondere bijstand
Ook de bijzondere bijstand is verslechterd, zegt Van der Lende. “Die is in Amsterdam afgeknepen. Het geld gaat nu naar bewindvoerders van mensen met schulden. Ik vind het belachelijk dat het salaris van een bewindvoerder uit de bijzondere bijstand wordt betaald. Die pot is bedoeld voor mensen in financiële moeilijkheden. Maar omdat de gemeente in 2015 veel taken erbij kreeg en daar niet voldoende geld voor krijgt, moest ze bezuinigen. Daarom is er geen geld meer als je koelkast stukgaat. Daar moet je voor sparen. Maar wie dat al lukt, raak zijn kwijtschelding lokale belastingen kwijt. Zo zit je klem.”
De Participatiewet levert heel wat knelpunten op. Maaike Zorgman kan niet aangeven welke als eerste moeten worden aangepakt: “De Participatiewet heeft zo veel problemen gecreëerd, die moet eigenlijk helemaal op de schop.”
‘Ik laat mijn dochter niet uitschrijven’
Eveline (61) heeft een bijstandsuitkering. Ze werkt als vrijwilliger voor een vakbond en steekt daar veel tijd in. Eveline heeft een thuiswonende dochter van 22 jaar, die op de wachtlijst staat voor een opleiding. Omdat haar dochter nu niet naar school gaat en soms werkt, moet ze van de sociale dienst bijdragen in de huishoudkosten. En dus wordt Eveline sinds augustus op haar uitkering gekort.
“Volgens mijn klantmanager kan ik mijn dochter laten uitschrijven, maar betaalbare huurwoningen zijn er niet. Ik ga haar niet op straat zetten. Zou ik haar op papier uitschrijven, dan loop ik de kans op controle, krijg ik een boete en heb ik een nóg groter probleem.”
Mijn klantmanager stelt voor dat ze een uitkering aanvraagt. Maar dan moet ze naar het jongerenloket en misschien schoonmaakwerk gaan doen. Liever maakt ze haar opleiding af, want die kans krijgt ze later misschien nooit meer.” Dat ze gekort wordt, vindt Eveline onrechtvaardig. “Ik zit in een situatie waar ik niets aan kan doen.” Ze houdt €696,87 per maand over. “Daar kun je niet van leven? Mijn dochter heeft soms een bijbaantje maar is haar geringe en onregelmatige inkomsten kwijt aan onverzekerde behandeling voor haar ziekte. Ze is al net zo gespannen als ik. Ik slaap niet meer en ben als de dood om in de schuld te belanden, want het leven is al zo duur.”
‘Een kamer verhuren kan niet meer’
André (54) heeft een bijstandsuitkering. Jarenlang verhuurde hij twee zolderkamers aan een student. “Ik had die kamers zelf vertimmerd en gemeubileerd: bed, keuken, wasbak, toilet. De woningcorporatie had er toestemming voor gegeven. Ik verhuurde omdat ik veel weg ben en dan is het handig wanneer er iemand is die de katten te eten geeft. Daarbij is een bijstandsuitkering geen vetpot, dus het was een welkome aanvulling. Ik vroeg €300,- huur en van de sociale dienst mocht ik de helft houden.”
Vervolgens trad er een periode aan waarin hij geen uitkering nodig had. “Maar toen ik een paar jaar geleden weer een uitkering moest aanvragen, merkte ik dat de regels door de Participatiewet flink waren aangescherpt. Mijn klantmanager vertelde dat ik nog maar €75,- per maand zou overhouden als ik die kamers zou verhuren. Toen ben ik er maar mee gestopt, want stel dat er iets stukgaat of er is lekkage, dan moet ik daar kosten voor maken. Jammer hoor, want de kamernood onder studenten is groot. En dan nog iets. In de Participatiewet staat dat je een ruimte niet tegen een vriendenprijs mag verhuren. Je moet een marktconforme huur vragen, oftewel ruim €700,- per maand voor zo’n kamertje. Ik pas ervoor een huisjesmelker te worden, waarbij de sociale dienst die inkomsten ook nog eens in zijn zak steekt.”
Ervoor vechten
De FNV-sector Uitkeringsgerechtigden hield vorige maand regionale bijeenkomsten om de knelpunten in kaart te brengen. Zorgman geeft toe dat die kritiek in de Tweede Kamer, met zijn rechtse meerderheid, niet altijd in een gespreid bedje terechtkomt. “Toch hebben we bij dit centrum-rechtse kabinet achter de schermen wel wat voor elkaar gekregen. Het is moeilijk in te schatten wat je kunt bereiken. Natuurlijk kun je verwachten dat dit kabinet vaker voor een harde aanpak van bijstandsgerechtigden kiest. Maar we hopen dat men ook gevoelig is voor de schrijnende gevallen. We zullen er dus voor moeten blijven knokken.”
Voor Van der Lende is er maar één remedie tegen alle ellende. Dat is een basisinkomen. “Als je samenwoont moet je inleveren; als je wat verdient moet je inleveren. Dat leidt tot een ingewikkelde regelgeving waar niemand iets van snapt. Bovendien schendt het de privacy. Kortom, gooi dat allemaal weg en voer een basisinkomen in. Dat is wel zo eenvoudig.”
Lees meer over bijverdienen in de bijstand
