Acht maanden lang zomaar duizend euro ontvangen. Wat zou dat voor iemand met een laag inkomen veranderen? Denise Harleman zette Collectief Kapitaal op. In Amsterdam-Noord begint nu een proef.
door John Jansen van Galen
Op de eerste dag van deze herfst brak voor vijf inwoners van Amsterdam-Noord de zon door. Zij kregen zomaar 1.000 euro op hun rekening gestort en dat zal ook de komende zeven maanden gebeuren. Het geld is bedoeld, zegt initiatiefneemster Denise Harleman (35), om mensen een ‘adempauze’ te gunnen in hun ‘bestaansonzekerheid’. En te kijken naar wat dit ‘met hun leven doet’.
Harleman, ontwerper en docente, ex-zakelijk directeur bij Adelheid Roosen, kwam op dit idee kort na het begin van de coronaperiode, die haar benauwde omdat haar werk opeens stil lag. Ze besloot er een positieve draai aan te geven en sprak via Facebook, LinkedIn, mail en ‘mijn telefoonlijstjes’ haar netwerk aan: wie doet mee? Wie schenkt maandelijks 50 euro om iemand telkens 1.000 euro te geven? Na een half jaar had ze 60 donateurs bij elkaar, drie maanden later was de gemeenschap gegroeid naar ruim 100 schenkers die samen het streefbedrag van 40.000 euro doneerden. “Onder de schenkers bevinden zich typische ‘verzorgers’, ‘pragmatici’, ‘socialisten’ en ‘revolutionairen’ ’’, zegt ze in haar woning in Rotterdam.
Zelfzucht
De stichting Collectief Kapitaal sloeg haar vleugels uit. Rare naam, innerlijk tegenstrijdig? Kapitaal gaat meestal over iets individueels, particulier winstbejag, zelfzucht. Maar Harleman ‘gelooft erin dat het kapitaal van ons allemaal is‛: “Het collectief is tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend, maar het ‘wij’ is noodzakelijk voor een nieuwe herverdeling van kapitaal én voor de broodnodige vooruitgang op grote maatschappelijke vraagstukken van deze tijd.’’
Toen moesten vijf ontvangers worden gevonden. Makkelijk genoeg, zou je zeggen, wie wil nu niet maandelijks 1.000 euro krijgen? Ze maakten hun plan bekend in Buikslotermeer , ‘een gemiddelde wijk van Amsterdam-Noord met verschillende mensen en achtergronden’. Het leverde ‘enkele tientallen’ gegadigden op: niet iedereen vertrouwt blijkbaar meteen een nieuw initiatief.
Maar als je behalve ‘bestaansonzeker’ ook uitkeringsgerechtigd bent, dreigt bij het ontvangen van zo’n schenking inhouding van de uitkering. Denk aan de gemeente Wijdemeren! “Eerst wilden we de ontvangers adviseren dat als ze met een uitkering wilden deelnemen, ze dan hun uitkering beter stop konden zetten’’, zegt Harleman, ,,maar terugkeer in de bijstand is volgens de begeleiders van deze mensen niet te garanderen. Dus moesten we helaas tegen hen zeggen: doe maar niet mee, want we weten niet zeker of je er wel beter van wordt.’’
Daarom werden als ontvangers van het geld ‘werkende minima’ gekozen: ,,Mensen die heel hard werken en toch iedere maand tekort komen. Slecht bereikbaar, ook voor de overheid, maar een groep die ontzettend hard zo’n adempauze verdient.’’
Ook voor de schenkers waren er bureaucratische barrières. Je mag in Nederland geen geld weggeven zonder daarover belasting teEbetalen. Collectief Kapitaal probeerde daarom een ANBI-instelling te worden voor belastingvrije schenkingen. De doelgroep van vijf begunstigden bleek echter te klein om als ‘algemeen nut’ te kunnen gelden. Daarom beriep de stichting zich erop dat de ervaringen van die vijf dienden als basis voor een onderzoek dat gegevens gaat aanleveren om in heel Nederland bestaansonzekerheid te kunnen bestrijden. Dat is gelukt en sterker, het is ook waar.
Armoede
Harleman werkte anderhalf jaar 2 à 3 dagen aan het project, onbezoldigd. “Ik heb lang met een droom, een onvervuld verlangen rondgelopen. Dat ik mijzelf heb gegund dit te doen, dat ik dit op touw kon zetten, betekent dat Corona en Collectief Kapitaal mij samen op een nieuw levenspad hebben geplaatst.’’
Ze staat er versteld van hoe weinig mensen zich kunnen voorstellen bij de situatie van armen. Zij heeft zelf armoede meegemaakt, weliswaar niet van de ‘heel ellendige soort’ maar genoeg om danslessen te moeten opgeven, zelf haar studie te betalen en haar ouders, na haar vaders ontslag, in de bijstand te zien eindigen – ‘met alle spanningen van dien’. “Het geld dient ook om zulke mensen in staat te stellen weer sociale relaties aan te gaan: je mag er zijn!’’
Logboek
Het lot bepaalde welke vijf aanvragers het geld krijgen. “Loten leek de eerlijkste methode.’’ In vijf huizen zal een hoeraatje zijn opgegaan. Het enige dat tegenover de gift staat, is dat de deelnemers een ‘logboek’ bijhouden over hun ervaringen; en er maandelijks onderzoekers (tevens schenkers in het collectief). De stichting Kapitaal wil nagaan wat de schenkingen in het leven van ontvangers teweeg brengen. Op basis daarvan kan de stichting het project hopelijk over andere delen van Nederland ‘uitrollen’. Harleman: ,,We geven onszelf daarvoor drie jaar. Er hebben zich al gemeenten gemeld.’’
Basisinkomen
Over een basisinkomen is al lang en veel gesproken, zegt ze: “Maar je komt altijd uit bij de vraag: moet het wel of niet worden ingevoerd? Collectief Kapitaal wil daarvóór gaan zitten en nagaan welke waarden, welke opvattingen over arbeid en inkomen, aan de invoering van een basisinkomen in de weg staan.’’
Wanneer is het project geslaagd? Harleman: “Ik vind het nu al geslaagd: dat ruim honderd mensen zoveel vertrouwen toonden in anderen die ze niet kenden dat ze bij elkaar 40.000 euro schonken! En vijf mensen zo moedig waren met dit initiatief in zee te gaan. Ik wil hen niet het gevoel geven dat het gaat om ‘slagen’. Als ze over acht maanden zeggen: ik heb mij zo vertrouwd, gelukkig of veilig gevoeld, is dat al heel positief.’’
Shasha, deelnemer:
“Ik ben 30 en moeder van twee dochters, 5 en 7 jaar. Ik studeer en werk tegelijk. Ik heb genoeg om te eten, maar niets voor extra’s en als de kinderen nieuwe schoenen nodig hebben krijg ik het Spaans benauwd. Ik kamp met gezondheidsproblemen en financieel ging het ook niet goed. Mijn beste vriendin stuurde mij de link van Collectief Kapitaal door. Nooit gedacht dat ik een van de vijfdeelnemers zou worden. Ik verwacht dat ik nu meer rust krijg in mijn hoofd omdat ik mij niet meer druk hoef te maken over onverwachte uitgaven. Ik hoop dat deze extra zekerheid ervoor zorgt dat ik meer durf te dromen en naar de toekomst te kijken.’’
Sandra, donateur:
“Ik ben socioloog. ik doe mee omdat iedereen recht heeft op een menswaardig bestaan en de overheid haar publieke taak om solidariteit te organiseren heeft uitgehold. Ik geloof in delen. Delen is geven en ontvangen in een gelijkwaardige uitwisseling. Ik vind het een voorrecht buddy te zijn en te kunnen volgen wat er gebeurt als mensen meer financiële ruimte krijgen. Met dit experiment gooien we een steen in de vijver en laten zien dat een onvoorwaardelijke financiële basis een reële optie is voor iedereen. De kring mag groter worden, stap voor stap.’’
Wat een prachtig initiatief!!! Ik ben ook ontzettend benieuwd naar de resultaten van het onderzoek!