De schilderijen van Mehmet – Memo – Tunali (1955 – 2004) bevatten meer van dat soort beelden. Stadsgezichten waarop amper een mens te zien is, zinderend in heldere kleuren licht. Al op zeer jonge leeftijd werkte Tunali als tekenaar op straat en voor tijdschriften en graphic novels. Toen hij, na jaren ongedocumenteerd in Nederland te hebben gewoond, zijn verblijfsvergunning kreeg ontstond er meer ruimte om zijn kunstenaarschap uit te diepen en te experimenteren met vrije schilderkunst. Over Tunali’s bijzondere levensloop maakten zijn nabestaanden deze website, waarop ook publicaties en reproducties van zijn werken te vinden zijn.
Nu, zo’n 15 jaar na zijn overlijden, organiseert zijn zoon een expositie samen met Tunali’s oude Galerie Stam op de Prinsengracht. We spreken zoon Tan Tunali en galeriehouder John Stikvoort in Stam tussen de werken van Memo Tunali. Tijdens zijn leven exposeerde hij in die galerie en werkte er soms ook aan schilderijen. De bezoeker van de expositie kan dat beeld zo oproepen: er staan altijd een of twee schildersezels waar de galeriehouders zelf ook op werken. Stikvoort vertelt: “Af en toe was hij een beetje rommelig. Als hij hier kwam om zijn werk te laten zien of iets op te hangen, gaf Matthijs [Stam, eigenaar van de galerie, red.] nog weleens commentaar, hij is leraar, en dan pakte Memo de spulletjes die hij mee had genomen en werkte hij de laatste kleine dingetjes bij. Thuis stond zijn voorkamer helemaal vol met schilderijen.”
Verder werkte Tunali vanaf midden jaren negentig in de graansilo aan de Silodam die was gekraakt door een kunstenaarscollectief. Hij had de helft van de enorme bovenverdieping voor zichzelf, om te werken. Net als het uitzicht vanaf die bovenste verdieping is de silo een geliefd onderwerp voor de schilder. Op de website van Tunali staan meer dan twintig schilderijen van of vanuit het gebouw: groen-oranje blokken, schepen die zachtjes om elkaar heen draaien op het IJ. Ze lijken haast bevroren te zijn in de koude Amsterdamse wind, plaatjes om mee te nemen als je op reis gaat.
Wat maakt dat de schilderijen van Mehmet Tunali het cliché van het lieflijke stadsgezicht overstijgen? De Hollandse luchten kunnen haast niet anders dan verwijzen naar uitgekauwde voorbeelden maar de grafische blik van Tunali weet daar een harde lijn en een scherp contrast langs te schuiven waardoor het niet wollig wordt. De variatie in dikke en dunne vegen en het grote verschil tussen gedetailleerde en vrije vlakken op de werken, houden de vaart er voortdurend in.
Vooral is het geen schoonheid uit gemak, eerder een verlangen dan een naïeve indruk. De schrijver Nescio schetst in Titaantjes datzelfde verlangen bij schilder Bavink: “Ze zaten op de stenen onderaan de Zeedijk met de ogen halfdicht en keken tussen hun oogharen door naar de dansende gouden pijltjes die de zon in ‘t water maakte. Stapelmal werd Bavink ervan. Naar de zon lopen wilde-ie over de lange, lange schitterende streep. Maar aan de kant van ‘t water bleef-ie toch maar staan.” Verlangen draagt iets bitters in zich. Dat zit in een heel dun laagje van de verf: liefde met een druppeltje ergernis.
Tunali heeft gekozen voor momenten waarop er weinig mensen te zien zijn. Wie zijn die andere Amsterdammers? Bijfiguren op koude fietsen, onzichtbaar in de harde stuurcabines van hun vrachtschepen. Dan wijst Tan Tunali naar het schilderij met de ophaalbrug: “Ik zie daar een persoon.” Op de Magere Brug staat een figuur zo groot als een paar wimpers. “Zie je die houding? Ik denk dat hij dat zelf is.”
Tunali’s werken zijn nog tot eind januari te bezichtigen in Galerie Stam.
Waar: Prinsengracht 356 S
Openingstijden: woensdag t/m zaterdag, 11.00 – 17.00 uur
06 5097 5955, galeriestam.com, mehmettunali.com
