Analyse
door Toof Brader
Het is ongetwijfeld de meest bijzondere van alle maatregelen die voor dit jaar worden genomen om de gevolgen van de afgelopen jaar snel gestegen inflatie en vooral de energieprijzen te beteugelen. Het prijsplafond voor energie garandeert iedereen in 2023 een maximumprijs voor ‘gas en licht’, voorzover dat het gemiddelde gebruik niet overstijgt. Je moet echt ver terug in de vaderlandse geschiedenis om zo’n ingrijpen van de overheid in het spel van vraag en aanbod in de vrije markteconomie te vinden.
Allereerst de vraag, of het gaat helpen. Vanaf 1 januari 2023 betaalt iedereen met een eigen aansluiting voor de eerste 1.200 kubieke meter gas en de eerste 2.900 kWh elektriciteit per jaar maximaal 1,45 euro per kubieke meter gas en 0,40 euro per kWh stroom. Alleen wie per jaar meer energie gebruikt, moet over dat meerdere de waarschijnlijk veel hogere marktprijzen betalen. Inmiddels circuleren er veel berekeningen over wat het prijsplafond voor de maandelijkse energierekening gaat betekenen. Gemiddeld genomen, komt dat erop neer dat die rekening in 2023 vaak enkele tientallen euro’s lager zal uitpakken dan in 2022, maar daarmee de veel grotere prijsstijgingen van het afgelopen jaar zeker niet alsnog compenseert. Ook met het prijsplafond betaalt de gemiddelde energieconsument in 2023 vaak meer dan het dubbele van de energierekening in 2021. Het Nibud becijferde afgelopen najaar het gemiddelde koopkrachtverlies van Nederlandse huishoudens in 2022 op zo’n 250 euro per maand. Met het prijsplafond wordt in 2023 hooguit erger voorkomen, concludeert het instituut.
De vrijgevendheid van de overheid bleek al eerder een sigaar uit eigen doos
En daar komt bij dat lang niet iedereen binnen de normen van het prijsplafond blijft. Vooral mensen met lage inkomens wonen vaker in slecht geïsoleerde woningen waar meer gas wordt gebruikt of gebruiken juist meer elektriciteit vanwege medische voorzieningen. De verwachting van minister Jetten dat ongeveer de helft van de energiegebruikers binnen de maxima van het prijsplafond zal blijven, betekent natuurlijk ook dat de andere helft voor een deel toch met de grillige prijsontwikkeling op de energiemarkt te maken zal krijgen. Ook is er nog steeds geen definitieve oplossing voor mensen met blokverwarming (ruim 5 procent van alle adressen) waarbij de aansluiting op het gas- en elektriciteitsnet soms met tientallen huishoudens wordt gedeeld. Tenslotte blijft er de vrees voor een bovengemiddelde strenge winter die het verbruik van velen alsnog tot ver boven de maxima van het prijsplafond zou kunnen opjagen.
Al met al dus een nogal bescheiden opbrengst, die vooral voor mensen die dit jaar door de extreem gestegen marktprijzen van gas en elektriciteit diep in de financiële problemen zijn geraakt, weinig soelaas biedt.
Dat staat dan weer in schril contrast met wat het prijsplafond voor energie de overheid het komende jaar gaat kosten. Minister Jetten heeft voor het prijsplafond (en toeslag) ruim 23 miljard gereserveerd. Dat overtreft de jaarlijkse uitgaven van de meeste ministeries met gemak. Dit bedrag kan zo maar oplopen tot zo’n 40 miljard als de prijzen op de energiemarkt nog sneller oplopen dan verwacht. Een belangrijk deel zal de overheid moeten lenen tegen nu weer snel stijgende rentes die de ruimte voor andere uitgaven de komende jaren zal beperken. Wat dat betreft waarschuwde minister Kaag van Financiën al weer voor miljarden-tekorten die in de nabije toekomst hetzij door minder uitgaven (bezuinigen) of meer inkomsten (belastingen) moeten worden gecompenseerd. Het zou niet de eerste keer zijn dat burgers zich na een aantal jaren realiseren dat de vrijgevendheid van de overheid uiteindelijk een sigaar uit eigen doos is geweest.
En zo is het niet zo ingewikkeld te zien wie het meest van dat prijsplafond profiteert. Hoewel er door minister Jetten en de energiebedrijven nog wat wordt gesteggeld over de prijs die zij boven de tarieven van het prijsplafond mogen vragen, weten zij dankzij het prijsplafond zeker dat hun rekeningen ook dit jaar zullen worden betaald.
Een sigaar uit eigen doos inderdaad, want er moet achteraf belasting voor worden betaald of elders bezuinigd. En de energiemaatschappijen en aandeelhouders betalen (bijna) geen belasting over de torenhoog opgedreven winsten.
De regering had gewoon een prijsplafond in moeten stellen zonder “compensatie” van de fantasiewinsten die de bedrijven zich nu toe kunnen eigenen. Fantasiewinsten, want deze torenhoge winsten hadden nooit gemaakt kunnen worden, omdat de mensen er geen geld voor hebben. Als de overheid niet zo ruim was bijgesprongen met ons geld, hadden ze de prijzen moeten matigen.