Dr. Roeland van Geuns (1954) neemt 22 september afscheid als lector Armoede-interventies aan de Hogeschool van Amsterdam. Met de stijgende energiekosten en gillende inflatie is armoede een actueler thema dan ooit. “Dit wordt een heel ingewikkelde puzzel.”
door Fabian Takx
Tien jaar geleden beseften de Hogeschool van Amsterdam en de gemeente dat er een onderzoeksgroep nodig was om het verschijnsel armoede te onderzoeken en tegen te gaan. Ze vroegen Roeland van Geuns het voortouw te nemen. Als directeur en medeoprichter van onderzoeks- en adviesbureau Regioplan had hij zich al vaak met armoedebestrijding en schuldhulpverlening beziggehouden. Van Geuns komt uit een links nest en sociale betrokkenheid kreeg hij van jongs af aan mee. “Mijn ouders waren erbij toen de PSP werd opgericht. Later stapte mijn vader over naar de PvdA. Ik ben doordesemd met het sociaaldemocratisch gedachtegoed.” Ook na zijn afscheid blijft Van Geuns sociaal actief, onder meer als voorzitter van het Fonds Bijzondere Noden Amsterdam. Hulpverleners kunnen daar ondersteuning aanvragen voor mensen die kampen met urgente financiële problemen.
Wat verstaat u onder armoede? “Ik ga woorden als arm en armoede eigenlijk liever uit de weg, omdat ze als stigmatiserend worden ervaren. Net als het woord schuld. Het gaat erom dat mensen moeten zien rond te komen van een te laag inkomen om aan hun basisbehoeften te voldoen. Nederland is nog steeds een van de vijftien rijkste landen ter wereld. Samen hebben we genoeg om niemand onder die grens te laten zakken. Maar zijn we daartoe ook bereid? Of je nu je inspiratie haalt uit de sociaaldemocratie, het christendom of de islam: velen vinden dat niemand onder het bestaansminimum hoeft te leven.”
Vertrouwen
Hoe hebben de vier kabinetten Rutte het op dit vlak gedaan? “Tot ongeveer 2019 was het
neoliberalisme leidend. Dat begon al in de jaren tachtig van de vorige eeuw, met Thatcher en Reagan. Ook de paarse kabinetten hebben die ideologie eigenlijk volledig onderschreven. De rol van de overheid moest kleiner en mensen moesten vooral hun eigen problemen oplossen, tenzij het echt niet anders kon. Daarin zie ik de laatste jaren gelukkig verandering komen, ook als gevolg van de toeslagenaffaire. Het besef is nu wel doorgedrongen dat niet iedereen bij voorbaat een fraudeur is die de overheid probeert te flessen. Armoedeminister Carola Schouten heeft gezegd dat ze wil uitgaan van vertrouwen in de burger. Met andere woorden: de meeste mensen deugen. Aan haar integriteit twijfel ik niet, ze heeft het hart op de juiste plek.”
Is er in de tien jaar dat u lector was iets veranderd in de manier waarop naar mensen wordt gekeken die in een financieel kwetsbare positie zitten? “Zeker. In 2012 was schuld vooral toch je eigen schuld, kort door de bocht. Je was kennelijk zo dom geweest, dat je te veel geld had uitgegeven, waardoor je in de schulden zat. Nu is het inzicht dat mensen meestal door ‘life events’, door emotionele gebeurtenissen in hun leven waaraan ze weinig kunnen doen, in de financiële problemen komen. En daarna stellen ze het vragen om hulp vaak uit, waardoor de problemen zich opstapelen. Uitstellen en ontkennen is heel menselijk, dat doen we allemaal. Mensen schamen zich, ze lijden onder het beeld dat anderen van ze hebben. En vaak hebben ze ook geen flauw benul waar je hulp moet vragen. Ik denk dat de televisieserie Schuldig in 2016 wat dat betreft een keerpunt is geweest. Onze onderzoeksgroep heeft, met anderen, geholpen de problematiek van armoedebestrijding en schuldhulpverlening op de kaart te zetten en oplossingen te bieden.”
Wat doet het met je als je langdurig financiële problemen hebt? “Het is wetenschappelijk bewezen dat het enorm stressverhogend werkt als je altijd maar het ene gat met het andere moet vullen. Daarvan krijg je veel psychische en lichamelijke klachten. Als je veel stress ervaart, ben je jezelf niet meer. Je kunt niet meer wat je normaal gesproken zou kunnen. Daarom hebben mensen hulp nodig. Ze leven er niet op los. Integendeel, ze budgetteren veel beter dan mensen als ik, die geen geldzorgen hebben.”
Budgetteren
Veel mensen zuchten nu onder de inflatie en oplopende energiekosten. Zullen veel meer mensen in de problemen komen? “Dat weet ik wel zeker. Veel meer mensen zullen moeite krijgen om rond te komen. Nu zullen ook de middeninkomens in een situatie komen die ze niet kennen, dat ze heel strak moeten gaan budgetteren. Als je geen vast energiecontract hebt, kan je maandelijkse energierekening zomaar honderd tot tweehonderd euro per maand hoger uitvallen. Veertig procent van de Nederlanders heeft een te kleine buffer om dat soort klappen op te vangen. Vooral mensen met slecht geïsoleerde huizen en een laag inkomen zullen de dupe worden. Volgens het Nibud kunnen wel 2,5 miljoen huishoudens in de problemen komen. En de inflatie tikt natuurlijk veel harder aan voor mensen met een laag inkomen. Ook als je niet naar de markt met een Q, maar naar de Jumbo of de Deen gaat, kunnen je boodschappen ineens 150 euro per maand duurder uitvallen.”
Een ramp? “Nou, ik denk niet dat mensen grootschalig in tenten zullen moeten slapen, zoals in de VS. Daar is Nederland te beschaafd voor, dat willen we met zijn allen voorkomen. Maar het wordt een heel ingewikkelde puzzel om op te lossen. Stel dat er de komende anderhalf jaar inderdaad 2,5 miljoen huishoudens in de problemen komen. Hoe moet de gemeente die hulpvragen allemaal verwerken?”
Wat zijn volgens u de grote vragen voor de toekomst? “Ik zie twee enorme uitdagingen: bestaanszekerheid voor iedereen en klimaatverandering. Die moeten beide worden aangepakt. Uitstel is niet meer mogelijk.”
Ter gelegenheid van het afscheid van Roeland van Geuns wordt 22 september in Boom Chicago het symposium ‘Vertrouwen en bestaanszekerheid: wensdroom of noodzaak?’ gehouden. Vanaf 13.30.
