Heb je geld, dan huur je hulp in
Steeds meer mantelzorgers kopen extra hulp in bij mantelzorgbedrijven. Die bieden huishoudelijk werk en gezelschap aan tegen betaling. Mantelzorgers die hiervoor geen geld hebben, blijven op de wachtlijst en zijn afhankelijk van gemeentelijke hulp.
door Zara Toksöz en Monique Hindriks
Paulina Sedney (45) zorgt al jaren intensief voor haar moeder met dementie. Ze gaat een aantal keer per week langs, net als andere familieleden. Daarnaast maakt ze gebruik van twee mantelzorgbedrijven. Dat zijn bedrijven die werknemers aanbieden die licht huishoudelijk werk doen, meegaan naar de dokter of een spelletje spelen. Dit betekent voor Paulina dat er elke week zo’n werknemer komt die ze vanuit haar eigen portemonnee betaalt. “Zo heb ik elke week iemand extra die langsgaat bij mijn moeder.”
Het zorgen voor een partner, kind, ouder of vriend valt Amsterdamse mantelzorgers namelijk vaak niet mee. Volgens de Amsterdamse Gezondheidsmonitor 2020 van de GGD is één op de zes mantelzorgers – zo’n 10.000 mensen – zwaar of overbelast. Dit wil zeggen dat het zorgen werk en privé beïnvloedt en de mantelzorgers veel stress ervaren.
Als overbelasting op de loer ligt, kan een mantelzorger aankloppen bij de zogeheten buurtteams. Deze teams, vorig jaar door de gemeente gelanceerd, helpen Amsterdammers passende hulp te vinden. Zo kan onder meer huishoudelijke hulp worden ingezet zoals een schoonmaker via de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Dit ontlast mantelzorgers, zegt MantelzorgNL, de landelijke belangenvereniging. Maar: er zijn flinke wachtlijsten voor. “Het huishouden gebeurt in de tussentijd niet, of mantelzorgers moeten het oppakken. Als je niet iemand kunt inhuren, kan dat net de druppel zijn die de emmer doet overlopen.”
De gemiddelde wachttijd voor huishoudelijke hulp is op dit moment ongeveer elf maanden, geeft oud-zorgwethouder Simone Kukenheim (D66) aan. Maar liefst 1.250 personen staan op de wachtlijst. Het ontstaan van de wachtlijsten ligt volgens Kukenheim deels bij het landelijk afschaffen van de inkomensafhankelijke eigen bijdrage binnen de WMO. Nu betaalt iedereen 19 euro per maand, ongeacht het inkomen. “Dit veroorzaakt een groei in het aantal aanmeldingen van cliënten die vroeger zelf de zorg bekostigden.” Kukenheim is, net zoals de meeste de Nederlandse gemeenten, fel voorstander dat het inkomen weer meetelt voor de WMO.
Ongelijkheid
Voor mantelzorgers die niet alles zelf kunnen of willen doen, staan mantelzorgbedrijven klaar. Zij hebben werknemers die expliciet geen medische achtergrond hebben, maar mantelzorgtaken kunnen overnemen zoals gezelschap houden en huishoudelijk werk. Marjolein Broese van Groenou, hoogleraar informele zorg aan de Vrije Universiteit Amsterdam, is kritisch over deze ontwikkeling. “De politiek heeft deze vraag gecreëerd en deze bureaus zijn hier in gesprongen. Het groeit behoorlijk.”
De opkomst van particuliere mantelzorgbedrijven werkt ongelijkheid in de hand, vindt Broese van Groenou. “Mensen met een lager inkomen en een lagere opleiding zijn steeds meer afhankelijk van mantelzorg en publiek betaalde zorg. Mensen met hogere opleidingsniveaus en meer geld omzeilen de wachtlijsten en weten de weg te vinden naar particuliere zorg.” Dat is zorgwekkend, vindt ze.
Want niet iedereen kan zich dat permitteren, zoals de 23-jarige Cheyenne de Jong. Zij gaat elke dag langs bij haar moeder, die een longziekte heeft. Extra hulp inkopen, is geen optie voor Cheyenne, die al meerdere baantjes combineert om rond te komen.
Ze zorgt met liefde voor haar moeder, al voelt het soms wel oneerlijk: “Als instanties door hebben dat er kinderen zijn, proberen ze taken op hen af te schuiven.” Er is volgens haar niet meer hulp te krijgen dan de wekelijkse schoonmaker, die ze krijgen vanuit de WMO. “Sterker nog, ze vinden dat ik zelf meer voor mijn moeder kan doen”, aldus Cheyenne.
Broese van Groenou herkent dat afgelopen jaren steeds meer bij het eigen netwerk komt te liggen. “Mensen moeten steeds langer thuis wonen en de verzorgingshuizen werden afgebouwd. Thuiszorg, vrijwilligerswerk en mantelzorg zijn de nieuwe pijlers.”
Schoonmaken
Omdat mantelzorg door dit beleid veel intensiever kan zijn, kloppen steeds meer mensen aan bij mantelzorgbedrijven. Senior Service is zo’n partij en biedt al 25 jaar deze diensten aan. Volgens Tamar Oetelmans, coördinator bij Senior Service Amsterdam, spelen de wachtlijsten een rol bij de binnenkomende aanvragen. “Ik krijg veel mensen aan de telefoon die in aanmerking komen voor huishoudelijke hulp, maar op de wachtlijst staan.” Maar Senior Service komt niet alleen schoonmaken. „Als er ook behoefte is aan gezelschap, iemand om boodschappen en een spelletje mee te doen, komen we er wel uit.”
“Het zijn vooral mensen met een dubbel modaal inkomen die ons bellen”, vertelt Sabine Blom van Assendelft van mantelzorgbedrijf Saar aan Huis. Klanten die gewend zijn te betalen voor uitjes, vakanties en dus ook huishoudelijk werk. “De oudere generatie heeft soms meer moeite hieraan geld uit te geven.” Blom herkent dat de vraag naar hulp groeit. Saar aan Huis heeft nu bijna drieduizend mensen die bij klanten thuis werken. “Ik heb het tij mee gehad, vooral sinds het beleid kantelde en het Rijk ging aansturen op de participatiemaatschappij.”
MantelzorgNL snapt dat deze bedrijven zich profileren als ‘aanvullende mantelzorg’, maar benadrukt dat mantelzorg per definitie onbetaald is en ontstaat vanuit een sociale relatie. “Het is fijn dat ze er zijn, zeker voor de mensen die het kunnen betalen. Het mag alleen niet zo zijn dat een gemeente zegt: wij bieden geen mantelzorgondersteuning meer aan, ga maar naar die particuliere partij. Dan wordt de kloof tussen arme en rijke mantelzorgers nog groter.”
Paulina is blij dat ze de extra hulp op dit moment kan betalen. “Het tikt wel aan hoor, iedere week.” Maar het doet haar moeder goed, ze zijn voor Paulina niet meer weg te denken. “Ik zou iedereen aan willen raden: ga sparen voor zorg in huis bij je ouders.”
Cheyenne blijft ondertussen het grootste gedeelte zelf doen. “Mensen denken dat mantelzorg een soort keuze is die je zelf maakt. Terwijl ik verplicht word dit te doen. Ik weet niet hoe lang ik die druk nog volhoud.”
Dit verhaal is gemaakt door de onderzoeksredactie van De Balie Live Journalism en heeft in een uitgebreidere versie in de Amsterdam-bijlage van NRC van 30 april gestaan.
Dinsdag 7 juni was de presentatie van het hele onderzoek naar mantelzorg in De Balie, met een theateravond en nagesprek (20.00 uur). Meekijken kan via de live stream op debalie.nl. Terugkijken kan ook. Op 9 juni besteedt AT5 aandacht hieraan.
