Amsterdam pakt de schuldenproblemen onder jongeren aan met preventie en begeleiding. Zo geeft Money Start geldlessen in het voortgezet onderwijs. MUG Magazine volgde met vijf leerlingen twee lessen uit het lesprogramma Hoe word je rijk?
“Stel, je staat op dit punt in je leven.” Docent en presentator Redouan Ait Ouarg gaat in het midden van het klaslokaal staan en spreidt zijn armen uit. “Aan de rechterkant heb je rijkdom en aan de linkerkant schulden.” Hij doet een paar stappen naar de linkerkant. “Kom je dichterbij rijkdom als je deze kant op loopt?” De leerlingen van het speciaal onderwijs op het Orion College Zuidoost lachen. “Natuurlijk niet!”, roept Gregory. “Nee”, zegt Ait Ouarg, “als je naar Nieuw-West gaat lopen, kom je ook niet in het centrum.”
Het is de eerste van zes geldlessen die de jongens dit jaar krijgen via Money Start. De onderwerpen die aan bod komen zijn mobiele telefonie, boetes, incassotraject, onderwijs (studiefinanciering en OV kaart), fraude en zorgverzekering. Dat zijn meteen ook de grootste veroorzakers van schuldenproblematiek onder jongeren. Maar liefst 34 procent van de Amsterdamse jongeren tussen de 18 en 34 jaar geeft aan schulden te hebben, blijkt uit cijfers van Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS) uit 2019. De bedragen variëren van een maand achterstand op de telefoonrekening tot tienduizenden euro’s schuld.
Uitgangspunt van de lessenserie, die is bedacht in samenwerking met jongerenschuldhulpverleners, is het moment dat je achttien wordt. “Denk er even rustig over na: wie kennen jullie die achttien is geworden en wat veranderde er in hun leven?” De vragen staan ook in de bijbehorende lesbundel zodat de leerlingen op hun eigen tempo kunnen meelezen. “Mijn broer krijgt nu studiefinanciering”, antwoordt Gregory. “Ik krijg zorgtoeslag en moest een verzekering afsluiten!”, vult Akshay hem aan. Hij is al achttien.
“Je mag ook nieuwe dingen als je achttien wordt.” Ait Ouarg laat de groep voorbeelden bedenken. “Stemmen!”, roept Gregory meteen. “Naar een festival voor achttien-plus,” zegt Easton zachtjes. “Ik ga maar niet zeggen wat er mag, meester.” Desmond kijkt licht beschaamd om zich heen. “Dat zou niet netjes zijn.”
Als laatste noemt Easton autorijden zonder begeleiding. Daar haakt de docent op in. “Denken jullie dat je in de schulden kunt komen door een boete?”
Gappie
“De lessen zijn niet bedoeld om het lang over de emotionele gevolgen van schulden te hebben maar om ze zo vroeg mogelijk te voorkomen”, vertelt Loes van Geffen die in 2012 met Alan Bredenhorst de eerste Hoe word je rijk?-lessen begon.
“Wat is de beste manier om veilig een abonnement af te sluiten, wat betekent het als je ergens je handtekening onder zet, waarom moet je ook de kleine lettertjes lezen en wie kun je vragen om daarbij te helpen.”
De laatste les is altijd met een ervaringsdeskundige, een jongere die zelf in de schulden zit. Kwetsbare leerlingen van het Orion College Zuidoost die meer risico lopen om in de schulden terecht te komen, krijgen via de school een ‘Geld Gappie’ aangeboden die na hun achttiende nog een jaar met ze meeloopt. “Die helpt met het beheren van hun budget, het aanmaken van DigiD en bijvoorbeeld het kiezen van een zorgverzekering.”
De toegevoegde waarde van de lessen is die praktische aanpak, vindt ook Lilian Reding, directeur van het Orion College Zuidoost. “Ze krijgen zo een echt voorbeeld van hoe het niet en hoe het wel moet.”
Schuldenvrij
Naast preventie op middelbare scholen biedt de gemeente Amsterdam het project Jongeren Schuldenvrije Start (JSS) aan. De gemeente neemt de schulden van deelnemende jongeren over zodat zij kunnen werken aan hun toekomst. Samen met een jongerenadviseur maakt de jongere een begeleidingsplan met mijlpalen. Als die afgesproken mijlpalen zijn behaald, kunnen de schulden (gedeeltelijk) worden kwijtgescholden. Op dit moment heeft de Kredietbank vijf aanvragen voor dit project ontvangen waarvan er al twee zijn geslaagd.
Mario Visser, teammanager van de gemeentelijke Kredietbank, is verantwoordelijk voor de onderhandelingen met schuldeisers. Voor elk schuldtraject geeft de gemeente €750, die de Kredietbank kan gebruiken om het overdragen van de schuld naar de gemeente aantrekkelijker te maken voor de schuldeiser.
“Dat onderhandelen doen we normaal gesproken ook elke dag, maar we merkten dat jongeren ondervertegenwoordigd waren in geslaagde trajecten. De schuldeiser maakt een afweging of er meer uit te halen valt en denkt dan dat een jongere beter kan gaan werken en z’n studie af moet breken. Wat we willen is dat die jongeren hun educatie kunnen afmaken. Zo zijn we in gesprek gegaan: je moet het voor de jongere aantrekkelijk maken om mee te doen, als jij nou werkt aan je toekomst, krijg je van ons een jaar afbetalen gratis. Voor de schuldeisers moet je het ook aantrekkelijk maken door er die €750,- bij te doen.”
Studieschuld
Dat jongeren schulden hebben, kent vele oorzaken. “Ik had een jongere onder begeleiding, die was licht verstandelijk beperkt. Mensen hadden misbruik gemaakt van zijn situatie”, vertelt Shami Simmons, jongerenadviseur op het Jongerenpunt voor dak- en thuislozen. “Ze zetten telefoonabonnementen en auto’s op zijn naam, hij kreeg de rekeningen en boetes.”
“Andere jongeren raken vanuit een goede werksituatie werkloos en kunnen de vaste lasten niet meer betalen. Maar vaak wonen ze nog thuis en is de zorgverzekering het probleem, of maken ze een opleiding niet af en moeten ze opeens hun studieschuld afbetalen bij DUO.”
Jongeren zijn tot nu toe blij met de hulp die ze krijgen binnen JSS. “In plaats van 36 maanden lossen ze bijvoorbeeld 24 maanden af als ze de mijlpalen bereiken. Ze zien dan dat het wordt beloond als ze zelf werken aan hun toekomst. Deze jongeren krijgen vaak niet te horen dat ze het goed doen.”
“Er was bijvoorbeeld een jongere met een gokverslaving die daar uit schaamte niet voor uit durfde te komen. Omdat ik het positief vond dat hij hulp zocht, heb ik hem toestemming gegeven om zich aan te melden voor Jongeren Schuldenvrije Start. Op voorwaarde dat hij mee zou doen aan budgetbeheer. Hij wilde echt van zijn schulden af en heeft die voorwaarde uiteindelijk geaccepteerd.”
Namen van de leerlingen zijn gefingeerd. Informatie over lesprogramma’s van Money Start via hoewordjerijk.nl
