Gastcolumn
door Koen Bruning
Frontlinie
Veel gemeenten hebben zich sinds de bezuinigingen en ‘decentralisaties’ na 2008 steeds meer gedwongen gezien mensen te wantrouwen en wetten allerstrengst toe te passen. Denk aan het verhaal over een gemeente die ‘geheel volgens de juridische richtlijnen van de Participatiewet’ meer dan 10.000 euro (7.000 + 50 procent boete) bij een mevrouw had teruggevorderd, omdat ze boodschappen van haar moeder had ontvangen, en dus ‘in strijd met de Inlichtingenplicht had gehandeld’. Een schuld, met voor haar alle catastrofale gevolgen van dien. Uit onderzoek van De Groene bleek dat de regels in vele gemeenten bovendien nog niet zijn veranderd.
Ik moet hierbij aan Marjo denken, een moeder uit mijn woonplaats Kampen die in de bijstand zat, die mij op pijnlijke wijze vertelt hoe ze haar weg naar het stadhuis had gemaakt, hopend op financiële hulp (bijzondere bijstand) om haar studie mede te kunnen betalen naast het opvoeden van haar drie kinderen, maar nul op het rekest kreeg. Die mij vertelt hoe zij en anderen in haar omgeving bij elke handeling die ze doen, of het nu het helpen van de buurman is (ooh, maar dan kan je toch ook gewoon betaald werk doen?), het krijgen van een cadeau (foei!), of het helpen van haar moeder met de benodigde bankzaken (laat maar zien dat je dat geld niet zelf gebruikt mevrouwtje!) wordt gewantrouwd. Dat is geen menselijkheid, en toch is dit het systeem zoals we dat nu hebben opgetuigd. Dit proces van wantrouwen en controleren creëert een sfeer van stigmatisering bij Nederlanders die ‘om hulp’ vragen, een gevoel dat ze hiervoor klein moeten worden gemaakt.
Gepaard met het feit dat we een ontzettend ingewikkeld toeslagenstelsel hebben, met allerlei regelingen vaak beschreven in bureaucratische taal die niet elke Nederlander begrijpt, zorgt dit er ook voor dat veel minder mensen hun weg naar de gemeenten of het UWV vinden, terwijl dit nou juist de mensen zijn die deze regelingen het hardst nodig hebben. Ze vallen als het ware door het vangnet, terwijl het voor hen is bedoeld.
Recent kwam het CPB met de resultaten van een onderzoek: Als bijstandsgerechtigden worden ontheven van hun verplichtingen, zoals actief werk zoeken en aangeboden werk aannemen, heeft dat geen negatief effect op de uitstroom naar werk. Ook bleek uit andere experimenten dat wanneer mensen naast de bijstand bij mogen verdienen, dit positieve effecten heeft. Opdracht in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen voor ons allemaal kan dan ook dit zijn: Wijs je lokale raadsleden hierop. Stuur ze een e-mail. Spreek ze aan. Gemeentes staan tenslotte in de frontlinie van het herstellen van het vertrouwen tussen overheid en burger, en, een ding is zeker: Als wij als burgers, ondanks al het wantrouwen, hierbij in loopgraven blijven, redden we het sowieso niet.
Koen Bruning is schrijver van ‘Samen Rijk’, student Politics, Philosophy and Economic (VU) en journalist.
