Door Piet van der Lende
De toeslagenaffaire is de laatste tijd veel in het nieuws. Er is de afgelopen maanden terecht veel verontwaardiging over de kinderopvangtoeslagen. Het is inmiddels algemeen bekend dat burgers bij voorbaat worden verdacht van fraude, dat etnisch profileren een grote rol speelt en dat de overheid haar burgers in de steek heeft gelaten door ze met torenhoge boetes op te zadelen en strenge terugbetalingsregelingen, terwijl ze niets fouts hebben gedaan. Burgers zijn daardoor in de ellende gestort.
De strenge aanpak was een gevolg van de op 1 januari 2013 in werking getreden fraudewet (Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving). De aanscherping werd door de verantwoordelijke minister verdedigd met de stelling dat ‘werkende burgers er op moeten kunnen vertrouwen dat alleen die mensen die er recht op hebben een uitkering of kinderopvangtoeslag ontvangen’.
Hoofdlijnen van de fraudewet:
– Uitkeringsontvangers die frauderen moeten sinds 1 januari 2013 altijd het benadelingsbedrag terugbetalen (ook gemeenten zijn tot terugvordering verplicht) en krijgen daarnaast een boete van 100 procent van het benadelingsbedrag.
– Bij een herhaling is de boete 150 procent van het benadelingsbedrag en geldt er ten aanzien van een eventueel nog doorlopende of nieuwe uitkering geen beslagvrije voet.
De fraudewet bestaat uit een strenge inlichtingenplicht. Je moet alles melden dat eventueel van belang KAN zijn en doe je dat niet, dan ben je bij voorbaat een fraudeur. Gemeenten mogen bij de terugvordering geen rekening houden met persoonlijke omstandigheden.
Maar er is meer. Begin vorig jaar heeft een coalitie met onder andere de FNV met succes het algoritmenprogramma SyRI bestreden, waarbij fraude wordt opgespoord door aan bepaalde groepen en individuen kenmerken toe te kennen en hen te controleren. De gedachte achter SyRI is een ‘pak-ze-maar-aan algoritme waarbij wordt voorspeld waar die labbekakken zitten die frauderen met ons gemeenschapsgeld en uitkerings- en belastingfraude plegen’. Er ligt een wetsvoorstel in de Tweede Kamer om met een strenger SyRI-systeem te komen.
Onlangs kwam een bijstandsvrouw in de publiciteit, die €7.000,- moet terugbetalen in de vorm van een boete omdat haar moeder boodschappen voor haar deed. De maatschappelijke verontwaardiging die daardoor ontstond, maakte duidelijk dat de combinatie Participatiewet en fraudewet hard op weg is om een tweede toeslagenaffaire te worden.
De Tweede Kamer vergaderde eind vorige maand over de fraudewet. In aanloop naar die vergadering heeft de FNV een boekje met verhalen en reacties op die wet aan Kamerleden overhandigd. Het boekje is gemaakt in samenwerking met de Vereniging Sociale Advocatuur, Stichting Durfhuis en de Bijstandsbond.
Wat moet er veranderen? Die boetes moeten van tafel. Gemeentes moeten meer ruimte krijgen om in individuele gevallen af te wijken van de regels. De beslagvrije voet moet altijd worden gehandhaafd en de hoge terugvorderingsbedragen moeten worden teruggeschroefd. En die belachelijke inlichtingenplicht moet minder streng worden.
Piet van der Lende, de Bijstandsbond
