Een laag inkomen, een hoge energierekening en een slecht geïsoleerd huis: meer dan een op de tien Amsterdammers heeft last van energiearmoede. Daar komt nu nog de energiecrisis bovenop. De energierekening stijgt voor wie een variabel tarief heeft of een aflopend contract. De stand van zaken.
Waarom stijgen de energieprijzen?
De prijzen van gas én elektriciteit stijgen. Dat komt doordat er te veel vraag is naar energie en te weinig aanbod. Met andere woorden, er is krapte op de energiemarkt.
Vraag
Afgelopen winter was het kouder dan voorgaande winters, waardoor mensen massaal de verwarming aanzetten. Toen de coronabeperkingen ook nog eens tot een einde kwamen, groeide de vraag het aanbod voorbij. Nederland is niet het enige land waar veel vraag is naar energie, wereldwijd steeg de vraag. Vooral de vraag naar gas is groot op dit moment, omdat het steeds vaker wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken. Eerst werd elektriciteit opgewekt met behulp van kolen- of kerncentrales, maar die zijn de afgelopen jaren gesloten, vanwege het milieu.
Aanbod
Ons gas komt sinds 2018 vooral uit het buitenland. Een klein deel van ons gas komt nog uit Groningen. Volgend jaar wordt de gaswinning daar stopgezet, vanwege aardbevingen. Vooral Rusland is nu een grote gasleverancier, daarna komt Noorwegen. Rusland levert momenteel minder gas. Dat komt doordat de Russische regering Europese landen onder druk zet om gebruik te maken van de omstreden nieuwe pijpleiding Nord Stream 2. Hierdoor zou de Russische invloed op Europa vergroten.
Wat doet het kabinet?
De overheid komt huishoudens tegemoet bij het betalen van hun energierekening. Dit gebeurt via korting op de energiebelasting, want alleen daar heeft de overheid invloed op. Het gaat om een extra belastingkorting op de energierekening van € 230,-. Daarbovenop komt een verlaging van het belastingtarief op elektriciteit van 8,4 cent inclusief btw. Voor een huishouden met een gemiddeld verbruik betekent dit een daling van het belastingdeel van ongeveer 400 euro op jaarbasis. Een gemiddeld verbruik per jaar is 1.170 m3 gas en ruim 2.384 kWh elektriciteit, volgens een inschatting van het Planbureau voor de Leefomgeving. Het precieze voordeel hangt dus af van hoeveel energie je gebruikt. De maatregel geldt voor iedereen, want dat was
Energiearmoede
Ruim een half miljoen huishoudens in Nederland leeft in energiearmoede, volgens onderzoeksorganisatie TNO. Energiearmoede betekent dat iemand een laag inkomen heeft, in combinatie met een hoge energierekening en/of een slecht geïsoleerd huis. Ongeveer elf procent van de Amsterdammers leefde in 2019 in energiearmoede, dat komt neer op 46.800 huishoudens, blijkt uit cijfers van OIS. In Amsterdam is de belangrijkste oorzaak van energiearmoede een laag inkomen. Met de huizen is het over het algemeen iets beter gesteld, al zijn er natuurlijk uitzonderingen. Wijken waar de energiearmoede hoog is, zijn de D-, F- en H- buurten in de Bijlmer en verschillende buurten in Noord zoals Volewijck, IJ-Plein en Vogelbuurt, blijkt uit het onderzoek van TNO. Door de hoge energieprijzen zal het aantal mensen dat kampt met energiearmoede alleen maar meer worden. 75 procent van de energiearme mensen woont in een sociale huurwoning. Ze hebben weinig invloed op de isolatie van hun huis. Onder mensen met een koophuis bestaat ook energiearmoede. Hun energierekening is meestal niet het grootste probleem, maar ze komen geld tekort om hun huis goed te isoleren. Mogelijke oplossing: “We moeten niet alleen naar de energierekening kijken, maar ook naar de kwaliteit van de woning”, vindt onderzoeker Koen Straver van TNO. “Het isoleren van een huis is een oplossing voor de lange termijn, want het kost tijd dat te regelen. Op de korte termijn kunnen mensen iets hebben aan energiecoaches, zodat ze geld besparen.”
Een extraatje, ook voor de rijken
De verlaging van de energiebelasting geldt ook voor mensen die genoeg geld hebben om de energierekening te betalen. “Op zich is het niet zo verstandig om iedereen te compenseren”, zegt hoogleraar energie-economie Machiel Mulder (Rijksuniversiteit Groningen). “Want, er zijn veel mensen die helemaal geen hogere energierekening hebben, omdat ze hun energiecontract eerder dit jaar hebben verlengd. Zij krijgen straks ook de vermindering van de energiebelasting, maar hebben geen hogere kosten. Voor hen is dit een extraatje.” “Daarnaast zijn er mensen die wel hogere kosten hebben, maar die dat makkelijk kunnen betalen, vanwege een hoog inkomen. Zo worden ze niet gestimuleerd om minder energie te gebruiken. En dat is niet alleen jammer vanwege de krapte op de energiemarkt, maar ook vanwege de uitstoot van CO2.” “Het is lastig om een regeling te verzinnen die alleen voor mensen met een laag inkomen de energiekosten verlaagt”, vertelt Mulder. “Dan moet je van elk huishouden weten hoeveel men verdient. We hebben met de toeslagenaffaire gezien dat de overheid zulk maatwerk niet goed kan uitvoeren.” 
Een sociaal tarief: dé oplossing? In België geldt een sociaal energietarief voor mensen met een uitkering en ontvangers van zorgtoeslag. Dat klinkt als de ideale oplossing, maar daar zitten ook nadelen aan, weet Mulder. “Dit tarief beschermt mensen niet tegen hoge prijzen, omdat het uitgaat van het laagste tarief dat door alle leveranciers is aangeboden de afgelopen maanden. Het sociaal tarief mag maximaal met tien procent per maand stijgen. Op den duur kunnen de prijzen wel hoog worden.” Mogelijke oplossing: “Ik zie eigenlijk meer in het geven van goede voorlichting aan mensen hoe ze zelf een voordelig energiecontract kunnen afsluiten. Met behulp van prijsvergelijkingswebsites kun je op zoek gaan naar de goedkoopste leverancier.”
Wat brengt de toekomst?
“Niemand weet wat de gasmarkt gaat doen,” zegt energiespecialist Jilles van den Beukel. Het is goed mogelijk dat het aanbod tot 2025 relatief laag blijft en de prijzen dus hoog zullen blijven. Het aanbod zou groter kunnen worden door het gebruiken van de Russische gaspijpleiding Nord Stream 2 en door gas uit de grond te halen in Noordwest-Europa. Ook is het met moderne technieken mogelijk vloeibaar gas aan te voeren (lng). “Maar zo’n fabriek bouwen duurt een jaar of vijf,” weet Van den Beukel. Pas in 2025 verwacht hij meer aanbod van lng. Tot die tijd is een oplossing dichterbij huis nodig. Mogelijke oplossing: “De Nederlandse overheid kan zorgen dat de bestaande gasopslagen goed gevuld zijn aan het begin van de winter. Ook kan de regering stimuleren dat gasleveranciers contracten afsluiten voor de lange termijn voor de inkoop van gas.” Hopelijk zit iedereen er tot die tijd warmpjes bij. 
