“Ik houd niet van fantasieboeken”, zegt de man bij het buurtboekenkastje voor de Elthetokerk in Amsterdam-Oost. Hij houdt van boeken over de werkelijkheid. Een tweede man komt bij het kastje staan. “Ik kijk altijd even als ik hier langs loop.” Ineens gaat het gesprek over Moshe Dayan, de oud-legerleider van Israël, van wie de man ooit een biografie vond in een kastje en van wie de andere man zeker weet dat hij in Joegoslavië is geboren. Het zijn kleine ontmoetingen die dagelijks plaatsvinden voor dit boekenkastje in de Javastraat, aldus Liesbeth van Riessen van de Elthetokerk. “We begonnen ermee omdat we iets wilden doen met recyclen, we organiseren ook elke maand een rommelmarkt.”
Behalve boeken liggen er soms ook dvd’s, tijdschriften en vandaag een multomap. “Maar onze bedoeling is ook diaconaal. Dat mensen zonder geld toch mooie boeken kunnen scoren. Een onverwacht effect is dat mensen met elkaar in gesprek raken.” Op het kastje zit een briefje geprikt met de naam van een Turks-Nederlandse schrijver die iemand kennelijk aan een andere bezoeker had beloofd. Er staat nu ook een bankje. “De kastjes bleken een ideale plek voor flyers, en nog weer later plek voor gebedsverzoeken,” vertelt Van Riessen. Flyers met buurtevenementen hangen op de zijkant en tussen de boeken staat er een postbusje voor gebedsverzoeken.
Kunstwerkjes
Buurtboekenkastjes staan in alle vormen en maten door de stad: Kleine houten kistjes voor een paar boeken en hoge kasten met planken vol boeken, scheefgezakte Ikeakastjes en handgemaakte kunstwerkjes zoals de bootvormige boekenkast aan het begin van de Meeuwenlaan. Beschermd tegen weer en wind door balkons, poorten of achter glazen deurtjes.
Deze ‘Free little libraries’ ontstonden in het begin van de eeuw in de Verenigde Staten en waaierden al snel uit naar de rest van de wereld. In Nederland is het succes zo groot dat de site minibieb.nl die alle Nederlandse boekenkastjes in kaart brengt, uit zijn jasje is gegroeid en een nieuwe site nodig is. Volgens een artikel in het AD horen de kastjes inmiddels net zo bij Nederland als kaas en klompen.
In Amsterdam vonden we met googlen en rondkijken 95 buitenkastjes. Dat zijn ze vast niet allemaal. En daarbij hebben we binnenkastjes in buurthuizen, scholen en supermarkten et cetera niet meegeteld.
De boekenkastjesdichtheid is niet in iedere wijk even groot. Oud-West en Oost lijken koplopers, terwijl Zuidoost onderaan bungelt met maar enkele kastjes. Ook het aanbod is een sociologische studie waard. Bij de Elthetokerk is het aanbod net zo divers als de buurt. Naast reisboeken, een werk over aquarelleren, boeken met een christelijke inslag, thrillers, een woordenboek, nieuwere en oudere romans, er staan boeken in het Pools en Duits.
Minibieb of buurtboekenkastje: achter de verschillende benamingen gaan andere ideeën schuil over het doel. Sommige kastjes willen echt een buurtbibliotheek zijn. Het is de bedoeling dat je de boeken ook weer terugbrengt of op zijn minst ruilt.
Een van de oudste boekenkastjes in de stad, aan het Sarphatipark begon als een straatboekenwinkeltje. Je werd geacht 1 euro per boek in de brievenbus te doen. Dat deed lang niet iedereen bleek uit de briefjes die wanbetalers waarschuwden. Het kastje hangt er nog steeds maar inmiddels zijn de boeken gratis.
Weggeefkastjes
Steeds meer boekenkastjes zijn weggeefkastjes, omdat er toch wel genoeg verse aanvoer is. Celine van den Burg zette na een verhuizing wat boeken buiten in een oude boekenkast. “Toen ik een paar dagen later keek, stond de hele kast vol met boeken.” Soms kan de aanvoer zelfs te groot worden getuige de Facebookoproep van het Huis van de Wijk in Slotermeer om niet alleen boeken te brengen maar ook mee te nemen.
Ad van Dam in Nieuw-West heeft regelmatig leuke ontmoetingen bij zijn kastje. En er zijn de verrassingen in eigen kastje. “Een keer wilde ik naar Brussel. Lag er de week ervoor ineens een reisgids over Brussel in mijn kastje!“ Van Dam startte vijf jaar geleden het project ‘buurt boekenkastjes’ in Amsterdam Nieuw-West. Leerlingen van het Hout- en Meubilering College bij Sloterdijk werden gekoppeld aan een buurtbewoner voor wie ze een bijzonder vormgegeven kastje maakten: een kinderboekenkastje in de vorm van Sponge Bob, een filmboekenkastje dat eruitziet als een bak popcorn. Het kastje bij Ad van Dam zelf aan de Harry Koningsbergerstraat heeft de vorm van een Amsterdams grachtenpandje. “We hadden er toen veel boeken over Amsterdam in staan. Die zijn inmiddels allemaal weg natuurlijk maar het blijft een mooi kastje.” Hij heeft ook goed nieuws want het project gaat door. Bewoners van Slotermeer die graag een kastje willen, kunnen zich nu aanmelden (zie link onderaan dit artikel).
Behalve buiten kan je op steeds meer binnenlocaties boeken uitzoeken. In Post Oost aan de Wijtenbachstraat staan twee imposante weggeefboekenkasten. Deze ochtend lijkt daar weinig belangstelling voor, maar dat zegt niets, volgens de baliemedewerkster. “Het loopt goed. We hebben ze nu vier jaar en het aanbod verandert voortdurend. Alleen die encyclopedie staat er al wat langer.” Een van de medewerkers houdt de kasten bij. “Hij zorgt dat het netjes staat. Veel meer werk is het niet eigenlijk.”
Steekproefje
Ook buiten blijkt het maken en ophangen van de kastjes de grootste inspanning. Daarna is het vooral het rechtzetten van de boeken en soms een te beschadigd exemplaar verwijderen.
Onder schrijvers lijkt weinig bezwaar tegen deze nieuwe vorm van boeken delen. Renate Dorrestein begon zelf het boekenkastje aan de Weesperzijde. Maarten van het Hart vertelde aan het AD dat hij zijn boeken soms zelf in kastjes zet. “Bij wijze van steekproefje om te kijken of ze snel worden meegenomen. Mijn laatste roman, Magdalena, heb ik op verschillende plaatsen neergezet. Toen ik de dag erna ging kijken, bleken ze verdwenen. Dat zorgt dan voor voldoening.” Misschien een goede suggestie voor Amsterdamse schrijvers?
Ook bedrijven liften mee op het succes van de kastjes. In de Albert Heijn bij de Kadijken staat een boekenkastje. Ook Hema kondigde aan om zwerfboekenkastjes te gaan plaatsen. Kinderboekenschrijver Ted van Lieshout is daar minder positief over in zijn blog. “Ze gaan alleen ruilhandelen in producten waar ze zelf niet in hebben geïnvesteerd, namelijk de handelswaar van boekhandels, uitgeverijen en kinderboekenmakers.”
Ad van Dam en Liesbeth van Riessen hebben geen negatieve ervaringen met de boekkastjes. Er is nooit iets stukgemaakt en de kastjes zijn ook nooit leeg geweest. In tegendeel, vertelt Van Riessen. “De kastjes zijn net een magneet. Zoveel mensen die even komen kijken, het is een veel groter succes dan we hadden kunnen bedenken.”
Woon je in Slotermeer en wil je wel een boekenkastje voor je deur? eigenwijks.nl/
