In de landelijke politiek ontstond afgelopen jaar commotie over het voornemen van de gemeente Amsterdam om een experiment te houden met bijverdienen in de bijstand. Vooral de VVD sloeg hard op de trom, omdat Amsterdam in hun ogen de landelijke wetgeving aan de laars lapte. Dat bleek een misverstand. Het experiment was geheel in lijn met de bestaande mogelijkheden op basis van de wet.
Allereerst: wat is in het regeerakkoord afgesproken over bijverdienen in de bijstand? Er staat dat de ruimte voor experimenten om bijstandsgerechtigheden weer aan het werk te krijgen blijft. Het kabinet Rutte II (VVD, PvdA) had namelijk al afgesproken dat gemeenten nog ruimer konden experimenteren met bijverdienen naast een uitkering. Nog ruimer?
Ja, want op basis van de Participatiewet mochten gemeenten al in hun verordening opnemen dat bijstandsgerechtigden tijdelijk meer kunnen bijverdienen. Op basis van die wet mogen gemeenten inwoners zes maanden lang voor 25 procent van de bijverdiensten maximaal €200,- laten bijverdienen. Daarnaast kunnen gemeenten één of twee keer per jaar een premie uitkeren van maximaal €2.500,-, als dat bijdraagt aan de arbeidsparticipatie.
Gemeenten die zich hebben aangemeld om mee te doen aan de uitgebreidere experimenten hebben nog meer mogelijkheden. Dit is op basis van het Tijdelijk besluit experimenten Participatiewet, dat begin 2017 in werking trad. Gemeenten kunnen dan een bepaalde groep bijstandsgerechtigden 24 maanden lang 50 procent van de bijverdiensten laten houden, tot maximaal €200,-. Daarnaast is het mogelijk een groep mensen in de bijstand minder streng te controleren en ze meer vrij te laten in hun eigen zoektocht naar nieuw werk, om te kunnen onderzoeken of dat leidt tot meer participatie. Voorwaarde is dat er ook een groep moet zijn bij wie de verplichtingen worden geïntensiveerd.
Waarom ontstond er dan tóch commotie over het experiment in Amsterdam? In het Tijdelijk besluit staat ook een clausule dat gemeenten door de staatssecretaris geweigerd kunnen worden, als de gemeente de Participatiewet – op welk onderdeel dan ook
– niet rechtmatig uitvoert. En laat de gemeente Amsterdam nu al langer moeite hebben met het uitvoeren van een van de onderdelen van de wet: de tegenprestatie. Laat mij helder zijn: ik denk inderdaad dat het goed is als we mensen vertrouwen geven. Een al te dwingende tegenprestatie past daar niet bij en ik snap best dat Amsterdam hierin een eigen beleid heeft. Toch werd het opnemen van de tegenprestatie voor de staatssecretaris een harde voorwaarde om mee te kunnen doen aan de uitgebreidere experimenten. En daar paste Amsterdam voor. Misschien had dat niet gehoeven, want ook als je de tegenprestatie in je verordening opneemt kun je daar in de praktijk soepel mee omgaan en maatwerk bieden.
Enfin, wat rest is dat we twee soorten experimenten hebben. Experimenten op basis van de nieuwe afspraken uit het Tijdelijk besluit en experimenten zoals in Amsterdam, op basis van de wet. Natuurlijk is het jammer dat Amsterdam niet meedoet aan het ruimere experiment. Hoe dan ook gaan er resultaten van de experimenten komen. De politiek zal de uitkomsten van de bijbehorende wetenschappelijke onderzoeken serieus moeten nemen. Uit Tilburg, Wageningen en Groningen hoor ik al inspirerende eerste verhalen. Mensen worden echt geholpen omdat ze zich serieuzer genomen voelen en omdat ze zelf hun traject kunnen bepalen. De extra flexibiliteit met het vrijlaten van inkomsten zorgt er hopelijk voor dat ze nog sneller uit de uitkering en in het arbeidsproces komen. Bijverdienen in de bijstand is zo de beste weg naar werk.
Rens Raemakers is woordvoerder Sociale Zaken voor D66 in de Tweede Kamer
