Door Fabian Takx
Ook voor Kaouthar Darmoni zijn de komende verkiezingen een testcase. Ze is directeur van vrouwengeschiedenis-instituut Atria. Is Nederland op de weg naar meer gendergelijkheid of zakt het nog verder weg op de emancipatieladder? En wat betekent de coronacrisis voor de positie van de Nederlandse vrouw?
Dr. Kaouthar Darmoni is directeur van Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Atria doet onderzoek, organiseert tentoonstellingen en lezingen en adviseert beleidsmakers, de politiek en het bedrijfsleven. En het beheert de grootste bibliotheek op het gebied van vrouwengeschiedenis van Europa. “Onze gendergrot van Ali Baba”, zegt Kaouthar lachend.
In Tunesië lag ze vaak in de clinch met haar vader, een imam, en andere “mannen met een baard” over religie en de positie van de vrouw. Op jonge leeftijd besloot ze daarom te gaan studeren in Parijs. In 2019 werd ze directeur bij Atria, waar ze met haar kosmopolitische achtergrond een bredere kijk op emancipatie voorstaat. Niet alleen die van de vrouw, maar van de hele LHBTIQ+-community.
Voor conflicten is ze niet bang. Ze had al een aanvaring over het burkaverbod met de “traditionele witte feministes”, die vonden dat iedere vrouw moet kunnen dragen wat ze wil. Volgens Kaouthar heeft dat niets met vrijheid te maken, en evenmin met religie. “Ik zal een vrouw niet verbieden een burka te dragen, maar nergens in de Koran staat dat dat verplicht is. En in een groot deel van de wereld leven vrouwen in een patriarchaal systeem dat ze daartoe dwingt.”
Vanwege die rebelse houding heeft ze veel sympathie voor de Dolle Mina’s uit de jaren 1970, waar Atria dit jaar ruim aandacht aan besteedt. “Hedy d’Ancona is voor mij een feministisch rolmodel. Het feminisme wordt vaak als saai of irrelevant weggezet, maar de Dolle Mina’s waren slim, grappig en sexy. Ze vroegen op een ludieke manier aandacht voor zelfbeschikking. Met ‘Baas in eigen buik’ maakten ze de weg vrij voor abortus en het seksuele plezier van de vrouw.” Geïnspireerd door groepen als Dolle Mina wil Kaouthar vrouwen helpen hun ‘erotisch kapitaal’ te ontdekken. Niet als lustobject voor de man, maar als bron van vrouwelijke kracht. Overigens vindt ze ook dat de man zijn “vrouwelijkheid” zou moeten verkennen.
“De twintigste eeuw was de eeuw van de emancipatie van de vrouw, ik denk dat de eenentwintigste eeuw de eeuw van de emancipatie van de man wordt. Om te beginnen moet de man bevrijd worden van het keurslijf van carrière, status en geld. Dat levert alleen maar stress op.”
Maar daar zitten we in Nederland nog ver vanaf. Kaouthar strooit met cijfers om dat aan te tonen. In Nederland werkt 75 procent van de vrouwen in deeltijd, tegen 25 procent van de mannen. Vrouwen besteden anderhalf keer zoveel tijd aan onbetaalde zorgtaken. Als het eerste kind is geboren, gaat de helft van de vrouwen minder (betaald) werken, tegen 9 procent van de mannen. “In Nederland is maar de helft van de vrouwen financieel onafhankelijk. Dus ze zijn ook minder weerbaar bij scheiding, ziekte of overlijden van een partner. Daarnaast kan het werken in kleine deeltijdbanen carrièrekansen in de weg staan en toekomstige inkomens- en pensioenopbouw negatief beïnvloeden. Dat zijn factoren die de loonkloof in stand houden en bijdragen aan het achterblijven van vrouwen in topfuncties. In Nederland zouden bijna 8 op de 10 in deeltijd werkende vrouwen meer willen werken, mits daarmee een andere, betere privé-werkbalans mogelijk is. Hiervoor is het cruciaal dat mannen hun rol thuis oppakken en vanaf het begin actief betrokken worden bij de zorg voor hun kinderen. Atria is met onze alliantiepartners heel actief om die strategie te promoten.”
Atria doet ook onderzoek naar financiële (on)afhankelijkheid en partnergeweld. Een actueel onderwerp, want huiselijk geweld komt tijdens de corona-crisis steeds meer voor. “In relaties waar een traditionele rolverdeling als norm geldt en de positie van de man als kostwinner in het gedrang komt wanneer de vrouw ook betaald werk heeft, kan het gevoel van statusverlies aanleiding zijn om geweld als machtsmiddel te gebruiken”, constateert Kaouthar. “Maar geweld komt voor in alle lagen van de bevolking.”
Een vrouw (of man) die wordt mishandeld, kan vaak alleen ontsnappen als ze financieel onafhankelijk is. Maar zodra ze stappen wil ondernemen om een baan te zoeken of een opleiding te volgen, accepteren veel mannen dat niet. En ze willen ook geen zorgtaken overnemen.
“Daarom pleit Atria ervoor dat ouderschapsverlof 100 procent wordt doorbetaald. Zodat ook mannen uit gezinnen met een laag inkomen van de verlofregeling gebruik zullen maken en er geen verlofkloof ontstaat tussen hogere en lagere inkomens. Wij zeggen: zorg als overheid voor een cultuuromslag. Maak het ook voor mannen normaal om ouderschapsverlof op te nemen en zelf voor hun kinderen te gaan zorgen.”
Het is treurig, zegt ze, dat Nederland op de Global Gender Gap Index van het World Economic Forum in 2020 op de 38ste plaats staat. Het zakte zelfs elf plaatsen in die lijst die de genderongelijkheid in de wereld meet. In de afgelopen regeerperioden is er alleen maar stagnatie opgetreden, constateert Kaouthar. De Tweede Kamer en het demissionaire kabinet bestaan maar voor eenderde uit vrouwen. “Als de stem van vrouwen niet wordt gehoord krijgen allerlei issues, waaronder armoede, veel minder aandacht. We weten uit allerlei onderzoeken dat vrouwen aan zaken als emancipatie, welzijn en opkomen voor de rechten van de zwakkeren veel meer aandacht geven.”
Dat er van de 37 partijen bij de komende verkiezingen tien een vrouwelijke lijsttrekker hebben, vindt ze hoopvol. “Meer partijen investeren erin om vrouwen op de lijst te zetten. Dat is belangrijk, want meisjes hebben rolmodellen nodig. Uit onderzoek van onze partner WOMEN Inc. blijkt dat tweederde van de kiesgerechtigden het belangrijk vindt dat de politieke partij waarop zij stemmen gelijke kansen voor vrouwen en mannen bevordert.” Een stemadvies geeft Kaouthar niet, wel heeft ze een boodschap voor Mark Rutte. “Nu kan monsieur Rutte in ieder geval niet meer zeggen, zoals tijdens de laatste kabinetsformatie, dat hij geen geschikte vrouwen kon vinden. Na die uitspraak heeft Neelie Kroes hem geadviseerd eens een goede oogarts op te zoeken! Het zou mooi zijn als Mark Rutte wat gendersensitiever wordt. Daar is hij slim genoeg voor.”
Dr. Kaouthar Darmoni (52) is directeur van Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis in Amsterdam. Na 15 jaar als Assistant Professor bij de faculteit Gender en Mediastudies aan de UvA ging ze in 2019 naar Atria. Ook is ze veelgevraagd speker over gendervraagstukken.
