Een nieuw jaar gaat voor heel wat mensen gepaard met goede voornemens. Stoppen met roken, meer bewegen. Maar hoe hou je het vol? Door je te belonen met een lekker tussendoortje, als je al twee weken geen sigaret hebt aangeraakt! Of je te bestraffen als je helaas voor de bijl bent gegaan. Door je juist dat lekker tussendoortje te ontzeggen.
Belonen of bestraffen zijn als het ware stokken achter de hand om een gewenste gedragsverandering teweeg te brengen.
Dat zie je niet alleen bij individuen. Ook in de maatschappij zie je dat patroon van belonen of straffen telkens terugkomen. Maar hier doet zich dan iets geks voor.
Hoe hoger je op de maatschappelijke ladder staat, des te belangrijker wordt de beloning. En als er al wordt gestraft, dan valt de straf minder hoog uit door verzachtende omstandigheden sterker te laten meetellen. In de rechtspraak hoor je dan, hij is al streng gestraft doordat hij in de media al hard is aangepakt.
Als je behoort tot het gepeupel, althans in de visie van de rechters, dan moet er juist een afschrikwekkend voorbeeld worden gesteld, dat juist breed kan worden uitgemeten in de media. U vindt dat ik overdrijf? Volgt u maar de rechtszaak tegen voormalig ING-baas Ralph Hamers. Hij zou geweten hebben van witwassen en fraude bij de ING. Leuk detail, hij is nu baas van de chique Zwitserse zakenbank UBS.
Hetzelfde mechanisme zien we terug in het bedrijfsleven. Als het goed gaat in een bedrijf, dan krijgen de managers alle eer en de daarbij behorende bonussen.
De gewone medewerker, die misschien nog harder heeft gewerkt, die komt er vaak bekaaid vanaf. Die krijgt te horen dat het weliswaar de goede kant op gaat, maar het bedrijf er nog lang niet is. Of het bedrijf staat voor nieuwe uitdagingen. Een loonsverhoging is dan ook uitgesloten. Dat voelt toch als een straf.
Jacques Peeters is spreekuurmedewerker
van de Bijstandsbond
