Igor van Laere (56) is oprichter van de Nederlandse Straatdokters Groep. Hij werkte 15 jaar met de dak- en thuislozen van Amsterdam. Een betere aanpak van de problemen van deze groep is volgens de sociaal geneeskundige hard nodig. “Ik ben voor tweedeling in de zorg.”
Zijn sociale bewogenheid heeft Igor van Laere geërfd van zijn vader, een plattelandsdokter in Brabant, en van zijn moeder, een verpleegkundige. “Zij praatten met de mensen en waren echt geïnteresseerd. Zo zou het altijd moeten zijn.” Al tijdens zijn studie werkte hij als hulpverlener in ontwikkelingslanden. Toen hij in 1995 in Amsterdam als straatdokter begon, was hij een pionier. Hij ging de straat op om met zijn patiënten te praten en erachter te komen wat hun problemen waren, en beperkte zich niet tot consulten van tien minuten voor patiënten die zichzelf moesten melden. “Een dakloos persoon heeft vaak wantrouwen tegen de wereld, dus daar moet je op af. Maar daarmee ben je er niet. Je moet letten op signalen dat iemand dakloos dreigt te raken. Die leer je op straat”.
“Dakloos worden doe je thuis”, is dan ook een stelling uit zijn proefschrift. “Voorbeeld: een man raakt zijn werk kwijt, zit thuis, krijgt ruzie met zijn vrouw, spanningen lopen op, gaat drinken. Dan komt het tot een relatiebreuk en zijn er twee mogelijkheden: weggestuurd worden of zelf vertrekken.” Verslavingen horen er vaak bij. “Die brengen verdoving van angst, pijn en verdriet, en het onvermogen hier woorden aan te kunnen geven.” Een andere sterk groeiende groep zijn jongeren die na ruzie thuis de straat opgaan en afglijden. Dan zijn er de mensen die hun huis zijn uitgezet vanwege huurschulden of tijdens verblijf in een inrichting of gevangenis alles zijn kwijtgeraakt. Vrouwelijke daklozen zijn in de minderheid. “Deze vrouwen zijn vaak ernstig getraumatiseerd en hebben een hoog risico op jong overlijden door moord, zelfmoord of overdosis.”
Verschillende kwalen tegelijk
Volgens het CBS telt Nederland 32.000 dak- en thuislozen. Maar het zijn er veel meer, zegt Van Laere, want mensen buiten de officiële registraties, dakloze 65-plussers, illegalen en migranten uit andere Europese landen worden niet meegeteld. Dakloze mensen lijden vaak aan verschillende kwalen tegelijk. Van Laere: “Het begint met pijnlijke loopvoeten met wondjes en infecties. Het komt voor dat men weken dezelfde sokken en schoenen aanhoudt, uit angst dat ze worden gestolen. Door de stress heeft men een hoge bloeddruk en hartklachten. Hun longen zijn verpest door fijnstof, roken en drugs, hun lever door alcohol. Kanker doemt op. De levensverwachting van daklozen is dan ook 55 jaar. Ik zeg weleens, als je op je 38ste dakloos wordt, heb je nog vijftien jaar te leven.”
Een medicus heeft de plicht deze mensen te helpen. “Iedere arts heeft de eed van Hippocrates gezworen, dus hij moet zorg verlenen, aan wie dan ook. Er zijn gevallen bekend dat daklozen zijn weggestuurd omdat ze niet verzekerd waren en ernstige gezondheidsschade hebben overgehouden.” Van Laere vindt dat schandalig. “Je zou helemaal niet moeten vragen of iemand verzekerd is. De houding moet zijn: we zorgen eerst voor je, dan kijken we later wel naar het geld. Er zijn altijd mogelijkheden om de kosten voor zorg aan onverzekerden te declareren, daar hebben de straatdokters mede voor gezorgd.”
Epidemie aan daklozen
Beter is het als mensen niet onverzekerd kunnen zijn. Maar de overheid heeft in 2015 verplicht gesteld dat je voor een ziektekostenverzekering een briefadres moet hebben. “Dat heeft een epidemie aan onverzekerde daklozen opgeleverd. Als reactie worden lapmaatregelen ingezet omdat het aan de voorkant niet goed is geregeld. Neem het feit dat mensen zonder briefadres kunnen raken. En dat bij een geplande huisuitzetting of verlaten van een kliniek of gevangenis niet dezelfde dag een briefadres wordt geregeld.”
De invoering van de basisverzekering en eigen risico voor iedereen vindt hij ook een misser. “Ik ben voor tweedeling in de zorg. Mensen met een modaal inkomen en hoger moeten zelf de zorgverzekering regelen. Voor iedereen daaronder is er het ziekenfonds, waarvoor de premie automatisch wordt ingehouden en men nooit onverzekerd kan raken.”
Er is volgens Van Laere nog veel te weinig bekend over de problematiek van de kwetsbare mens en daklozen. Medische faculteiten zouden zich daarom volgens hem midden in de stad moeten bevinden waar dokters en studenten zich verwonderen om de sociale en medische realiteit van alle dag. Daarmee pleit hij voor een ‘Leerstoel van de Straat’ om de zorg in kwetsbare wijken te leren verbeteren. En om in de praktijk gegevens te verzamelen die bijdragen aan integraal beleid voor volkshuisvesting, sociaal domein en gezondheidszorg. Van Laere: “De aanname dat het om een kleine groep gaat, is misleidend. Potentieel gaat het om ruim vijf procent van de bevolking die altijd ondersteuning en begeleiding nodig heeft. In deze groep bevinden zich mensen met een hoog risico op dakloosheid en vroeg overlijden”.
Lessen van de straat
De manier waarop de kwetsbare mens nu wordt geholpen, moet beter, vindt hij. Dit is waar de Nederlandse Straatdokters Groep zich hard voor maakt. “De lessen van de straat, over wie hoe en met welke problemen dakloos is geraakt, moeten kunnen bijdragen aan verbetering van de zorg en preventie in de jeugdzorg. Dit vraagt een actievere samenwerking tussen zorgverleners en helpers in het sociale domein. Een les van de straat die je zou moeten delen, is bijvoorbeeld het kijken naar postcodes. Waar woonden de meeste mensen voor ze dakloos werden? Met die kennis kun je wijkgericht werken en zorg preventief inzetten.”
De samenleving staat voor belangrijke opgaven, constateert hij, “niet in het minst om de gevolgen van het neoliberale marktgeweld te beteugelen. Denk aan de volledig verstoorde woningmarkt, de onbetaalbare huren en de torenhoge energiekosten.” Omdat basisvoorzieningen voor een groeiende groep mensen met een laag inkomen onbereikbaar worden, voorziet Van Laere een verdere run op voedselbanken, schuldhulpverleners, bewindvoerders en opvangvoorzieningen.
Een lichtpuntje: daklozen in Nederland hebben tot nu toe weinig te lijden van corona. “Er liggen nauwelijks dakloze mensen op de IC en is er maar één enkel sterfgeval bekend. Hun manier van buiten leven en afstand houden zal hierbij een rol spelen. Maar misschien komt het ook omdat straatdokters samen met ministerie van VWS, gemeenten en opvanginstellingen, snel in actie zijn gekomen om daklozen een plek te bieden in de opvang, hotels en sporthallen. Je zag ze meteen weer mens worden. Hun bloeddruk daalde, de stress nam af. Dan zie je hoe gezond het is om onderdak te hebben.”
www.straatdokter.nl
Dr. Igor van Laere is zelfstandig sociaal geneeskundige, eigenaar van Social Medical Care Consultancy, voorzitter van de Nederlandse Straatdokters Groep en arts verslavingszorg bij Spoor6 in Bussum.
