‘Samen eerlijk aan je eten komen’

Als de overheid dingen verkeerd aanpakt, kun je natuurlijk gezellig op Twitter gaan zitten schelden, je kunt de straat opgaan om verandering te eisen, maar je kunt ook zelf iets beters organiseren.

Vrijdagavond. Voor een woonwerkpand aan de Plantagedoklaan komen van alle kanten jonge Amsterdammers, ouderen en hele gezinnen aanfietsen. Op de stoep staat een jongen die zorgt dat alle fietsen en bakfietsen de doorgang niet versperren. Binnen vind je geen groot feest, maar mensen die kletsend in de rij staan voor een veganistische avondmaaltijd of die direct doorlopen naar de grote zaal. Daar lopen tientallen mensen rond met een uitgeprint lijstje in hun hand. Ze tellen zakken pasta voor ze die in hun boodschappentassen doen, ze vissen flessen olijfolie uit een doos, pakken zakjes kruidenthee of zonnepitten of sjouwen een vijf kilozak rijst of een jerrycan wasmiddel naar hun stapel. Mensen met schorten controleren de tassen vol boodschappen voordat de bezoekers alles bij de kassa gaan afrekenen. Welkom bij de maandelijkse ophaalavond van Voedsel Koöperatie Vokomokum.

Al het eten dat hier vandaag wordt verkocht, is biologisch en vegetarisch. Waarom halen deze mensen hun boodschappen niet gewoon bij een biologische winkel? Elizabeth MacFadyen, een van de oprichtsters, vertelt: “We kopen alle houdbare producten direct in bij de biologische groothandel. Dat is een stuk goedkoper.”

Maar Vokomokum draait niet alleen om het betaalbaar maken van biologische producten, benadrukt MacFadyen. “Vokomokum is bedoeld om op een eerlijke en sociale manier aan je eten te komen. We halen al onze groente en andere verse producten bij boeren uit de buurt. Die producten zijn iets goedkoper dan in de winkel, want we willen boeren een eerlijke prijs bieden.”

We, dat zijn de nu zo’n 160 leden van Vokomokum. Die leden halen niet alleen een keer in de maand hun boodschappen op, iedereen helpt om de maand zelf mee. Sommige leden halen de producten bij de boeren op, anderen pakken de boodschappen uit of regelen het afrekenen. En alle leden beslissen mee over de aanpak. “We praten nu bijvoorbeeld over hoe we de hoeveelheid verpakkingsmateriaal kunnen terugbrengen.” Maar ook het sociale contact is belangrijk. “Ik noem het slow shopping. Het is niet alleen snel je boodschappen halen, je kunt elkaar ook leren kennen. Daarom koken we ook altijd en kun je na afloop nog een drankje nemen.”

Inmiddels zijn er ook in Amsterdam-Noord en -West vergelijkbare voedselcoöperaties. “En komen ook groepen uit andere steden kijken hoe ze dit daar kunnen opzetten”, zegt MacFadyen.

Broodfonds

Een initiatief dat klein begint en steeds meer navolging krijgt. Zo begon het ook met de broodfondsen in 2006. Een groep kleine zelfstandigen vond het idioot dat ze geen arbeidsongeschiktheidsverzekering kon afsluiten. Nou ja het kan wel maar het kost je als kleine zelfstandige al gauw tussen de €8.000,- tot €14.000,- per jaar, vertelt Maris Giunta d’Albani die haar brood verdient als interim manager. Daarom trad zij toe tot het Broodfonds DEbROOdfonds, een van de inmiddels al 555 broodfondsen in Nederland.

Broodfondsen zijn een van de meest strak geregelde doe-het-zelfinitiatieven. De BroodfondsMakers Coöperatie die in 2006 het initiatief nam, heeft precies uitgezocht hoe alles ook met de belasting waterdicht kan worden geregeld. Ieder lid legt iedere maand een bedrag in. Hoeveel, dat hangt af van het bedrag dat je als je ziek wordt, wil ontvangen. Dat geld gaat niet in een grote pot maar op een speciaal voor dat doel geopende privérekening. Het geld blijft dus van jou en kan je ook weer meenemen als je bijvoorbeeld in loondienst gaat. Als er iemand ziek is, haalt de broodfondsorganisatie van al die rekeningen geld voor de zieke.

Die uitkering krijg je niet bij een week griep. Pas na een maand ziekte kun je ergens aanspraak op maken. Het gaat dus altijd om iets langdurigs. Om te zorgen dat dit goed gaat, word je ook niet direct toegelaten. Giunta d’Albani vertelt: “Als je bij ons broodfonds wil, stuur je een cv in. Alle leden kijken daarnaar en hebben vetorecht. We willen weten wie we in huis halen want we werken op vertrouwen.” Broodfondsen zijn daarom nooit groter dan vijftig mensen met leden die vaak in dezelfde sector werken. “Als bij ons iemand ziek is, dan gaan we dat niet controleren met bedrijfsartsen enzo. Je hebt wel een buddy die af en toe komt kijken hoe het gaat. Maar ik vind die sfeer van vertrouwen heel belangrijk in ons broodfonds. Daarom organiseren we ook activiteiten waarin we samen dingen doen. Het is belangrijk dat je elkaar kent.”

Dat je elkaar kent en de zaken samen organiseert en bespreekt, dat is in alle doe-het-zelforganisaties essentieel. Al die initiatieven maken deel uit van een nieuwe wereldwijde beweging die de Commons wordt genoemd. Die naam hadden vroeger de gemeenschappelijke weidegronden. In het Nederlands heet dat de meent, een naam die je veel terug hoort bij dit soort initiatieven. Vroeger had ieder dorp zo’n meent. Later is dat allemaal privébezit geworden, net als veel publieke voorzieningen als energie of water. De Commons-beweging wil terug naar deze gemeenschappelijke voorzieningen, niet beheerd door de overheid maar door de gebruikers zelf. Als je aan zo’n initiatief meedoet, ben je geen consument die een dienst afneemt, je bent mede-eigenaar en je moet er dus iets voor doen.

Coöperatieve woningen

Dat geldt zeker voor de wooncoöperaties, een van de nieuwste doe-het-zelfinitiatieven in de stad. Coöperaties die woningen bouwen, zijn natuurlijk niet echt nieuw. Eind negentiende eeuw bouwde de Bouwmaatschappij tot Verkrijging van Eigen Woningen met de dubbeltjes die hun leden elke week inlegden al de zogenoemde dubbeltjeswoningen. Op de Mauritskade zijn nog een paar van deze huisjes overgebleven. Inmiddels zijn die oude wooncoöperaties veranderd in wooncorporaties die soms drukker lijken met het verkopen van sociale huurwoningen dan met het neerzetten van betaalbare huurwoningen. Hierdoor is voor steeds meer mensen een huis in Amsterdam een mooie droom. “Dat moet anders kunnen, bedachten groepen bewoners. Drie van de wooncoöperaties die zij oprichtten, hebben met hulp van de gemeente, een stuk grond bemachtigd”, vertelt Clemens Mol van !Woon, de organisatie die bewoners ondersteunt en beginnende wooncoöperaties begeleidt.

Op IJburg, bij de voormalige Bijlmerbajes en in de Watergraafs­meer gaan deze bewonersgroepen zelf een complex bouwen met elk rond de veertig woningen en soms nog bedrijfsruimtes of gemeenschapsruimtes. Geen dure koopwoningen maar sociale huurwoningen en woningen met een huur tot €900,-. Het geld voor de bouw wordt geleend van een bank. Het beheer en het onderhoud regelen de bewoners zelf.

De gemeente Amsterdam is daar zo enthousiast over dat ze een actieplan wooncoöperaties schreven. “De komende twee jaar starten vijftien tot twintig wooncoöperaties met huurwoningen in het sociale en middensegment. Het aantal coöperatieve woningen moet in de jaren daarna oplopen tot 7.000 in 2025 om daarna door te groeien tot 40.000 coöperatieve woningen in 2040.” Dat is bijna tien procent van het woningaanbod in Amsterdam.

Huizen, eten, sociale voorzieningen, het zijn lang niet de enige sectoren waarin met zelforganisaties wordt geëxperimenteerd. Er zijn energiecoöperaties (voor groene stroom), coöperaties die samen werkplekken voor kleine zelfstandigen beheren en zelfs en dat maakt duidelijk dat we het hier over een groeimarkt hebben: coöperatieadviesbureaus. Een fijn nieuw speeltje voor de hoger opgeleide jonge Amsterdammer dus? Nou nee. Broodfondsen zijn er juist ook voor bouwvakkers en andere zelfstandigen zonder groot inkomen. “En wooncoöperaties worden door steeds meer ouderen opgezet”, vertelt Mol. Ze zoeken een manier van wonen met meer onderling contact om zo op een meer beschutte manier oud te kunnen worden. Als de overheid daar niet meer voor zorgt, dan doe je dat maar zelf. Dus aan de slag!

Handige links

Voedselcoöperaties

• Voedsel kollektief Amsterdam in Plantage Doklaan (elke maand vegetarische en biologische producten zowel vers als houdbare producten): vokomokum.nl/over-ons
• Voedselcoöperatie in Buurthuis Havelaar (ook biologisch):
  foodcoopamsterdam.nl
• Voedselcoöperatie in Noord (elke week verse, biologische, seizoensgebonden en lokale producten bestellen, direct van de boer): foodcoopnoord.nl

Broodfondsen – uitleg en tips: broodfonds.nl

Wooncoöperaties (informatie van de stichting !Woon):
wooninfo.nl/vraagbaak/zelf-doen-en-organisaties/wooncooperatie