Tandartsbezoek zit al heel lang niet meer in het basispakket, behalve voor kinderen tot 18 jaar. Bijverzekeren kost geld en dan nog is niet alles gedekt. Mensen die een schuld hebben bij de verzekeraar worden ook nog eens uit de aanvullende verzekering gegooid. Rondkomen van weinig geld betekent steeds vaker ook afzien van tandzorg. Een ongezonde zaak met nare effecten op termijn, ook omdat kinderen in armere gezinnen niet vertrouwd raken met een bezoekje aan de tandarts. Veel mensen vinden de tandarts toch al geen pretje.
De afgelopen jaren zijn er daarom initiatieven gestart om mensen gratis naar de tandarts te laten gaan. Een daarvan is Project Mondzorg van het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (Acta). Het experiment startte in februari. Er doen nu zo’n zevenhonderd Amsterdammers met groene stip-Stadspas aan mee. Zij kunnen een aantal behandelingen gratis afnemen bij studenten van de driejarige master tandheelkunde. Als het experiment afloopt, volgt er een evaluatie.
Hoewel er veel mensen enorm mee zijn geholpen is het geen ‘gewone’ tandartsbehandeling, geeft zelfstandig gevestigd tandarts en oud-Acta-student Hassib Kamell toe. Dat moet je wel beseffen als je in de stoel gaat liggen. Acta is een opleidingscentrum. “De tandarts in opleiding wordt gecontroleerd tijdens de behandeling die hij of zij uitvoert. Er zijn soms acht studenten tegelijk bezig, onder toezicht van één opleidingstandarts. Dus het kan even duren voordat de tandarts bij je komt kijken. Als een patiënt tandartsbezoek al eng vindt, is het niet leuk om zo lang in de stoel te liggen.”
Ravin Raktoe, secretaris en woordvoerder van de Associatie Nederlandse Tandartsen (ANT), lijkt het een prima oplossing voor wie geen toegang heeft tot de reguliere tandarts: “Houders van een stadspas zijn aantoonbaar niet financieel draagkrachtig. We willen graag dat ook deze groep mensen tandzorg krijgt. Ook zijn studenten tandheelkunde ermee geholpen.”
Gratis naar de rijdende tandarts
Een ander project dat dit jaar loopt, is de mondzorgcampagne van Dokters van de Wereld, de Nederlandse tak van Médicins du Monde. De werelddokters bieden zorg aan mensen die daar geen toegang toe hebben. Minima die onverzekerd zijn, kunnen gratis terecht in hun zorgbus, een rijdende behandelkamer. Projectcoördinator Caroline van Wingaarden vertelt dat van de bezoekers aan de bus een op de vier of vijf mensen mondklachten had. “Heel veel mensen hebben serieuze gebitsproblemen omdat ze de tandarts niet kunnen betalen.” Met dat gegeven startte Dokters van de Wereld een mondzorgcampagne, waarbij duizend gratis behandelingen van een half uur werden gegeven. De organisatie zocht – en zoekt nog altijd – tandartsen die vervolgbehandelingen willen geven.
Roelant de By, de bekende ‘operatandarts’ in de Amsterdamse Transvaalbuurt, is een van de deelnemende tandartsen. Eerst had hij daar een vast moment voor in de week: op donderdag om half twaalf mochten patiënten via Dokters van de Wereld in zijn praktijk aan het Steve Bikoplein voor een behandeling langskomen. Maar het blijkt beter te werken als de organisatie voor iedere patiënt een afspraak maakt. “Er komt dan meestal een begeleider mee”, vertelt De By. “Mensen met geldproblemen vinden het soms extra moeilijk om over een bepaalde drempel heen te stappen, ook die van een tandartspraktijk. Een begeleider kan dan helpen en ervoor zorgen dat afspraken worden nagekomen. Mensen zijn soms niet gewend om afspraken te maken.”
Wat ook scheelt, is dat Roelant de By en in zijn voetsporen dochter Iris de By, gespecialiseerd zijn in het op hun gemak stellen van patiënten. Zij noemen hun praktijk in Oost niet voor niets ‘operatandarts’. Roelant is zelf operafan en ontdekte al lang geleden dat muziek stress bij angstige patiënten kan wegnemen.
Deelnemers kwamen soms niet op tijd op hun afspraak in de zorgbus, vertelt Van Wingaarden. “Er is soms angst voor de tandarts en mensen die in de overlevingsstand zitten, vergeten zo’n afspraak om negen uur ‘s ochtends soms ook gewoon.” Vaak kwamen ze later alsnog binnen met de vraag of ze behandeld konden worden. “Daar gingen we flexibel mee om. Het deel dat helemaal niet is komen opdagen is te verwaarlozen. Voor veel mensen was dit hun enige kans om naar de tandarts te kunnen, een kans die ze met beide handen aangrepen.”
Ravin Raktoe is blij met tandartsen en organisaties die gratis hulp bieden. Maar als het structureel gebeurt, gaat dat voorbij aan de verantwoordelijkheid van de overheid. Een tandarts die een halve dag per week gratis zorg verleent, investeert honderden euro’s per middag. “Elke tandarts die spoedeisende dienst draait en ziet dat de nood hoog is, strijkt weleens over zijn hart. Dat betekent dat er in Nederland al heel wat zorg wordt geleverd zonder te factureren.”
Zes keer per dag vier aspirientjes
Sandy van den Berge is sinds 2007 schuldhulpverlener in Amsterdam en sinds 2018 projectleider Armoedebestrijding in Amsterdam-Noord. Voor haar masterstudie sociaal werk aan de Hogeschool van Amsterdam doet ze een afstudeeronderzoek naar onder andere mondzorg. “Dat heb ik als onderwerp gekozen doordat ik als schuldhulpverlener steeds vaker met mensen in aanraking kom die ernstige gebitsproblemen hebben en die we moeilijk kunnen helpen.”
De bijzondere bijstand, die de gemeente verstrekt, mag namelijk niet meer worden ingezet voor zorg die in principe binnen een aanvullende verzekering valt. Dat geldt dus ook voor mondzorg. “Maar op het moment dat iemand schulden heeft bij de zorgverzekeraar, dan wordt hij uit de aanvullende verzekering gezet.”
Van den Berge ging met een 25-jarige cliënt naar de zorgbus. “Hij ontving al vijf jaar een bijstandsuitkering omdat hij niet kon werken. Hij had zo veel pijn dat hij met zijn hoofd tegen de muur bonkte, ondanks zes keer per dag vier aspirientjes.”
De tandarts in de zorgbus was welwillend maar moest vaststellen dat de cliënt te veel tandproblemen had om in een behandeling van een half uur op te lossen. “Toen zei ik, we gaan alvast een offerte laten opmaken bij de tandarts. Alleen al de offerte kostte €150,-. Om zijn gebit goed te krijgen was ruim €2.500,- nodig. Het was een moeizaam traject om dat geld los te peuteren, waarbij ik uiteindelijk van vier verschillende fondsen een bijdrage kreeg. Dan kan ik me goed voorstellen dat een cliënt aftaait. We verstrekken vijf jaar lang een bijstandsuitkering, maar willen niet zorgen dat z’n gebit weer op orde is. Ik denk dat we aan de verkeerde kant investeren. Namelijk wel van de gevolgen, niet van de oorzaken.”
Kamell vertelt dat patiënten soms met heel veel pijn binnenkomen en dan vragen om alles maar te trekken. “Dan probeer ik toch eerst rustig met ze te praten over andere mogelijkheden, als die er zijn.” Trekken kan altijd nog.
Dat is niet vanzelfsprekend. Professor Feilzer maakt zich zorgen dat sommige tandartsen zo aan het systeem gewend zijn geraakt dat zij geen andere mogelijkheden meer aanbieden aan deze groep. Het alternatief voor trekken is vaak een stuk duurder. En dat leidt alleen maar tot meer frustratie bij de patiënt. Veel mensen worden door het huidige zorgstelsel onnodig aan een kunstgebit geholpen. Een volledig kunstgebit, ook een zogeheten klikgebit, is een hele ingreep met soms vervelende gevolgen voor de gezondheid op lange termijn.
Aanvullend verzekerd
Peter Kamp, financieel en juridisch adviseur, schreef het rapport Tandeloos!, naar aanleiding van een zestigjarige cliënt die een klikgebit nodig had, maar dat niet volledig vergoed kreeg. Zijn tandarts was namelijk niet gecontracteerd bij de collectieve verzekering van de gemeente. “Er zijn gemeenten met maar één aanvullend pakket voor minima. Vaak houdt dat in dat er geen vrije artsenkeuze is, of dat maar een deel van de kosten wordt vergoed als men naar een niet-gecontracteerde tandarts gaat.”
Dat is een probleem, want niet iedereen weet de gecontracteerde tandarts te vinden. Het betekent bovendien vaak dat je moet overstappen naar een andere praktijk, en veel mensen hebben al angst voor de tandarts.
Amsterdam biedt via het Zilveren Kruis ook zo’n collectieve verzekering aan voor mensen met een laag inkomen. De eerste aanvullende verzekering is gratis, met €100,- tandartsvergoeding voor volwassenen. Voor jongeren zijn ook uitgebreidere behandelingen gedekt, mits vooraf aangevraagd.
De duurste aanvullende verzekering (AV Amsterdam 3) dekt €500,- per kalenderjaar aan tandheelkundige zorg. Het eigen risico kan vooraf gespreid worden betaald. Wat niet is gebruikt wordt teruggestort. Het zijn geen slechte bedragen, maar ook hier geldt dat er wordt gewerkt met gecontracteerde tandartsen, anders wordt er maar een deel vergoed. Het blijft behelpen.
De tandarts in het basispakket
De meeste tandartsen en professionals geven aan dat mondzorg in meer of mindere mate in het basispakket hoort. De ANT wil graag basale pijnbestrijding en behandelingen voor het behoud van de kauwfunctie terugzien. Kamell vindt preventie belangrijk en een paar basisbehandelingen. Professor Feilzer ziet mondzorg liefst volledig vergoed: “Ik vind het vreemd dat men geen recht heeft op een gezond gebit naar wel in aanmerking kan komen voor een dure heupoperatie. Het ministerie van Volksgezondheid denkt blijkbaar dat de mond geen onderdeel is van het lichaam, en dat je met een ongezond gebit toch gezond kunt zijn.”
Acta geeft specifieke voorbeelden, zoals controles, vullingen, wortelkanaalbehandelingen, kronen en het (gedeeltelijke) kunstgebit. Het woord ‘gedeeltelijk’ is belangrijk; in het basispakket is nu alleen vergoeding mogelijk voor een volledig (klik)kunstgebit.
Niet lullen maar poetsen
Een van de oorzaken van een slecht gebit is een slecht melkgebit. “Sommige ouders die niet naar de tandarts gaan, sturen hun kinderen ook niet”, vertelt Roelant de By. “Er zijn gezinnen waar maar één tandenborstel is.”
Sandy van den Berge legt de nadruk op preventie. “In Scandinavië poetsen kinderen op school na de lunch. Dan ben je op een goedkopere manier preventief bezig dan het fiksen op latere leeftijd. Tanden trekken wil je toch vermijden. En die zijn er hier echt, hè, jonge mensen zonder voortanden.” “Het is wel belangrijk dat mensen zelf poetsen en flossen”, doceert ook Ravin Raktoe. “Met één keer per dag tandplak verwijderen voorkom je geen slijtage maar wel veel gaatjes.”
Zorgplicht
Zorgverzekeraars kunnen meer verantwoordelijkheid nemen. Zij hebben zorgplicht en kunnen zien wie er geen tandheelkundige zorg consumeert. De tandarts ziet die groep niet. “Vreemd dat de zorgverzekeraar accepteert dat als iemand een kind heeft, dat het kind geen tandheelkundige zorg krijgt”, meent Raktoe. Hij heeft contact gezocht met verzekeraars met de vraag of ze een brief willen sturen naar hun verzekerden met kinderen onder de achttien, om ze te wijzen op de gratis mondzorg voor hun kroost. DSW gaf daar gehoor aan. Daardoor meldde zich 42 procent van de kinderen in hun bestand bij de tandarts. Andere verzekeraars beriepen zich onder andere op de avg (Algemene Verordening Gegevensbescherming, de privacywetgeving).
Peter Kamp: “Als je een auto hebt, word je door je garage geattendeerd op de apk-keuring. In dit geval zou de zorgverzekeraar prima kunnen stellen dat het tijd is voor de halfjaarlijkse tandartscontrole. Waarom niet?”
