Het begint allemaal aan de Vrije Universiteit, bij het vak Creatief schrijven. Een van de studenten was de Turks Nederlandse Lale Gül (1997), die dan nog met haar familie in de Kolenkitbuurt in Amsterdam woont. “Ik moest voor dat vak een verhaal van vierduizend woorden inleveren. Schrijver Kees ’t Hart was de docent en vond het supergoed. Hij zei: ‘Je moet dit voortzetten.’” Op haar kamertje bij haar ouders tikte Lale naarstig verder. Die vierduizend woorden groeiden uit tot wat een boek zou worden van 348 pagina’s. “Nee, ik heb er thuis niks over gezegd. Het viel niemand op, want voor mijn studie tikte ik wel meer.”
Toen was het ineens klaar. “Ik was 22. Ik had van alle kanten te horen gekregen dat je soms maanden moet wachten op een antwoord, als je dat al krijgt. Ik dacht: ik schrijf een mail waarin ze in een oogopslag zien ‘die moeten we hebben’. Dus schreef ik aan Mai Spijkers: ‘Ik heb een bestseller geschreven. Als je niet snel reageert, ga ik wel naar een andere andere uitgever.’ Nou, het heeft kennelijk gewerkt.”
Ik ga leven is een uitbundige roman – want dat is en blijft het in de eerste plaats. Een roman – over een biculturele jeugd in Amsterdam West. Het is zowel essayistisch als provocerend, maar ook schaamteloos openhartig, herkenbaar en vooral zeer grappig. Het meisje Büsra groeit op in een conservatief Turks gezin. Van haar zevende tot haar achttiende bezoekt ze de koranschool van de islamitische organisatie Milli Görüş, met steeds meer tegen- en weerzin. Büsra mag voor een keer mee op een verplichte reis met haar middelbare school naar Rome en ondergaat lijdzaam de jaarlijkse horrorvakanties naar een desolaat dorpje in de binnenlanden van Turkije, de bakermat van haar ouders. Ze heeft in het diepste geheim een zeer Hollandse, Haagse vriend met een PVV stemmende vader en raakt door dit dubbelleven steeds meer vervreemd van haar familie en buren. Op een dag werpt Büsra haar hoofddoekje af. “In mijn boek komt Batavus Droogstoppel en een imam Wawelaar voor, die gebaseerd is op de dominee Wawelaar in Max Havelaar. Ja, ik ben een fan van Multatuli, vooral van zijn schrijfstijl. Ik ben door hem beïnvloed. Voor mijn studie moet ik alleen nog mijn scriptie inleveren en die gaat over Multatuli. Ik houd ook van Gerard Reve, die zich qua kritiek op het christendom veel radicalere manier heeft vrijgevochten dan ik heb gedaan met de islam. Karbonkel, de bijnaam van de moeder uit mijn boek, komt niet uit Max Havelaar maar is het monster uit de kinderserie Ik Mik Loreland. Daar keek ik naar op de basisschool. Nee, niet thuis: daar keken we vooral naar Turkse televisie.”
De rest is inmiddels moderne literatuurgeschiedenis. Na een paar mediaoptredens van Lale Gül in onder andere Op1 ging het razendsnel. Na een aarzelend begin stond Ik ga leven ineens op nummer één in de boeken toptien. Maar met het succes kwam ook de scherpe kritiek uit vooral de orthodox islamitische en Turks-nationalistische hoek en daar bleef het niet bij: De debutante werd bedreigd, tot met de dood aan toe en vooral via de ‘sociale’ media en het afvoerputje daarvan, Twitter. Burgemeester Halsema sprong voor Lale in de bres en ze kreeg politiebescherming toegewezen.
“Mijn boek wordt gezien als een middel om roem te krijgen over de rug van mijn familie en de moslims. Het gaat inderdaad vooral om de verstikkende familiecultuur en de onderdanige rol daarin voor vrouwen en meisjes, maar als je van mening bent dat dat een onderdeel is van de islam, zoals de mensen die mij bedreigen dat vinden, dan is het inderdaad een aanval op de islam. Mensen die mij bedreigen zijn ofwel intelligent, maar hangen een andere ideologie aan en zijn fundamentalistisch, of ze zijn zo dom dat ze niet begrijpen dat mijn roman gewoon een kunstvorm is; een vorm van vrijheid van meningsuiting. Die mensen hebben zaagsel in hun hoofd. Daar valt geen gesprek mee te voeren. Het is gewoon heel primitief, weet je wel? Ik voel me beledigd dus jij moet je mond houden, want anders ga ik je bedreigen. Zo primitief is het: het is bijna dierlijk.”
Lale Gül kon niet meer bij haar familie in de Kolenkitbuurt wonen. Burgemeester Halsema regelde een safe house voor haar. “Ik heb daar echt tot mezelf kunnen komen, want het is in een rustige buurt. Ik ben haar daar dankbaar voor. Maar ondertussen gaan de bedreigingen gewoon door! Er zijn maar twee mensen opgepakt en er liggen bij de politie nog steeds zaken waarmee niets wordt gedaan. Ik kan me niet vrij bewegen en ga nog steeds overal naar toe met een taxi.”
Sinds het verschijnen van haar boek krijgt ze regelmatig mailtjes en andere berichtjes van lezers. Jonge vrouwen die uit een orthodox islamitisch of juist christelijk of joods milieu komen, maar ook van jonge mannen. “Ik heb gisteren toevallig nog geappt met een islamitische homo die aan de VU studeert en worstelt met zijn identiteit. Hij heeft er een paar keer geprobeerd er met zijn moeder over te praten, maar die werd alleen maar kwaad. Hij voelde zich bezwaard, hij heeft allemaal conservatieve familie. Hij zei: ‘Ik offer mijzelf wel op en kies voor een vrouw om mijn familie te behouden.’ Ik kan dan wel zeggen dat hij voor zichzelf moet kiezen en uit de kast moet komen, maar als hij dat niet wil, is dat zijn eigen keuze. Ik zeg: doe wat je gelukkig maakt. Als je met iedereen rekening houdt, kom je niet verder en als je gewoon doet wat je zelf wilt, valt het achteraf misschien wel mee.”
Over haar nieuwe leven. “Mijn broer en kleine zusje spreek ik nog af en toe, maar er zijn geen ontmoetingen of zo. Om uit zo’n milieu te komen, heb je intelligentie nodig en talent, maar ook de wil om te ontdekken wat er buiten jouw wereld is, buiten jouw cocon. Het is hard werken om andere gedachten toe te laten dan die uit de veilige bubbel waarin je bent opgegroeid. Dat doen maar weinig mensen. Ik ben mijn familie kwijt geraakt maar ik heb er dingen voor teruggekregen. Ik leer allemaal nieuwe mensen kennen en ik begeef me in een soort elite, de culturele wereld. Ik kende Eus, – Özcan Akyol – eerst alleen van televisie en nu bel en app ik hem af en toe. Ik zie hem als een soort grote broer. En schrijvers waar ik aanzien voor had en die ik las voor mijn boekverslagen op het vwo en voor mijn studie, zijn nu mijn gelijken. Ik las Franca Treur voor mijn mondeling examen en werd laatst samen met haar geïnterviewd voor NRC. Zo zie je maar. Wat mij overkomt is bijna onwerkelijk.”
Na een zeer bewogen jaar ziet Lale uit naar deze zomer en kan ze straks hopelijk de roemruchte titel van haar boek waarmaken. “Ik ga vooral aan mijn tweede boek werken. Dat zal gaan over de nasleep van Ik ga leven: ontmoetingen met schrijvers en mensen die in hetzelfde schuitje zitten als ik, etentjes met mijn uitgever en grappige gebeurtenissen. Ik ben met filmproducenten in onderhandeling over de rechten van mijn boek en voor Het Parool ga ik een wekelijkse column schrijven en voor Jan Magazine een fotoshoot doen in Venetië. Dat vind ik gaaf, want ik heb op mijn vakanties naar Turkije na nog niet zoveel van de wereld gezien, dus als ik daar ben, wil ik wat langer blijven. Ondanks alles geniet ik eigenlijk volop!”
Lale Gül – Ik ga leven – Prometheus – €20,-
Lale Gül (1997) studeert Nederlands aan de Vrije Universiteit. Haar debuutroman Ik wil leven verscheen in februari. Momenteel werkt ze aan haar afstudeerscriptie, die gaat over de schrijver Multatuli (1820-1887).
