Kunstenaar, fotograaf en nieuwbakken smartlappenzangeres Sophie Straat brengt een muzikale ode aan De Pijp, maar woont zelf in Den Haag. ‘Ik probeer een moderne versie van de Zangeres Zonder Naam te zijn.’
Het begon allemaal met een bakfiets. De ouders van Sophie – toen nog – Schwarz (1994) waren in De Pijp komen wonen en zochten een manier om hun tweeling door de stad te transporteren. “Mijn moeder en de overbuurvrouw waren samen de eigenaar van een van de allereerste Amsterdams bakfietsen waarmee je kinderen kon vervoeren. Ik was toen een jaar of vier. Een fietsenmaker heeft toen een bak op haar fiets gelast. Maar het was niet zo’n handig ding, niet vergelijkbaar met die van de generatie bakfietsmoeders van nu. Mijn tweelingbroer en ik moesten omhoog worden gehesen en er daarna worden ingeslingerd.”
Het was eind jaren negentig en toen was de bakfiets nog verre van hip en hinderlijk. “Mijn moeder komt uit Londen en mijn vader uit New York. Mijn ouders zijn destijds naar De Pijp verhuisd omdat ze een betaalbare woning in het centrum konden vinden. Ze waren een van de eerste nieuwe bewoners. Ik ben keihard een deel van dat probleem of proces geweest.”
Dat ‘probleem of proces’ waar Sophie op doelt, is gentrificatie, de verdrijving van oorspronkelijke stadbewoners door kapitaalkrachtiger nieuwelingen. Dat begon in Amsterdam in het centrum, maar heeft zich de afgelopen tientallen jaren als een olievlek verspreid naar stadsdelen als Oost, West, Nieuw-West en een wijk als Sophie’s De Pijp. Gentrificatie is een belangrijk thema in haar werk geworden.
Bakfiets
Dat was toen. De gentrificatie van De Pijp zou je tegenwoordig voltooid kunnen noemen en Sophie is inmiddels 26 jaar, afgestudeerd aan de Kunstacademie en woonachtig in Den Haag. “Noodgedwongen wil ik niet zeggen, maar ik woon niet in Den Haag omdat ik dat zo graag wil. Ik ben nu zo’n anderhalf jaar afgestudeerd en wil terug naar Amsterdam maar dat lukt niet, want de huur is veel te hoog. Ik woon comfortabel en heb hier een werkstudio, maar ik voel me er niet thuis. Ik wil terug naar huis!”
Sophie koos op de Kunstacademie voor de richting documentaire fotografie. Toen ze ging afstuderen herinnerde ze zich die ouwe bakfiets weer. “Mijn scriptie gaat over de perceptie van het begrip ‘het beste’ en heeft als titel ‘De Beste’ scriptie ever (hoe onze perceptie op het beste wordt beïnvloed door sociale ongelijkheid). Ik ben veel bezig met de tweedeling in de maatschappij. Daarnaast studeerde ik af met Het Bakfiets Project. Daarvoor heb ik foto’s gemaakt van typische bakfietseigenaren met hun fietsen en heb ik met de oude fietsenmaker van mijn moeder zelf een bakfiets gebouwd. Maar ik wilde meer: ik wilde er ook een liedje bij en bij een liedje hoort een videoclip. Dat is Groen Amsterdam geworden.”
Sophie Schwartz is Engelstalig opgevoed en groeide bepaald niet op met Nederlandstalige muziek. Derhalve is de keuze van haar muzikale uitstapje enigszins opmerkelijk: ze koos voor het genre van de smartlap. “Mijn eerste grote inspiratie was de Zangeres Zonder Naam. Ik ben naar haar gaan luisteren en naar haar gaan kijken. Ik probeer een moderne versie van haar te zijn.”
Smartlap
En toen kwam Sophie Straat om de hoek kijken. “Sophie Straat is honderd procent deel van mij en is ontstaan toen ik begon te zingen. Daarvoor deed ik niet elke dag make-up op en een jurk aan. Dat deed ik gewoon niet! Ik heb net in mijn agenda gekeken en zag dat ik een half jaar en vier dagen geleden mijn eerste optreden had. Daarvoor heb ik nooit gezongen!”
Sophie Schwartz debuteerde vlak na de eerste lockdown als zangeres. Er volgden al gauw meer optredens, onder andere bij Radio NPO2 en NPO 3FM. “Ik werd altijd al Sophie Straat of Straatie genoemd, dus dat leek me wel een gepaste artiestennaam.”
De liedjes van deze nieuwbakken zangeres zijn niet ironisch bedoeld. “Nee zeker niet, het is hartstikke serieus eigenlijk. Het was een logische stap om volksmuziek te gebruiken voor dit project. Het is een heel interessant genre als je het hebt over onderwerpen als inclusiviteit en exclusiviteit. Smartlappen zijn enerzijds exclusief, want iedereen kan meedoen en meezingen. Maar het genre is ook inclusief, want afkomstig uit een witte cultuur. Dat maakt het spannend. Ik heb veel in kroegen gewerkt en daar veel racisme ervaren: grappen gehoord die niet grappig zijn.”
Als je met Sophie Schwartz praat, hoor je accentloos Nederlands of Engels. maar Sophie Straat zingt haar smartlappen met een vette Amsterdamse tongval. “Mijn ouders spreken geen Nederlands met mij, maar als je in Amsterdam opgroeit, zit dat accent gewoon in je. Ook als ik boos ben, komt dat Amsterdamse naar boven en dus ook als ik zing.”
Na dat ene liedje voor Het Bakfiets Project kreeg Sophie de smaak te pakken. Met haar vriend, de Haagse muzikant Wieger Hoogendorp, maakte ze een heel album, ’T is niet mijn schuld. Die staat vol geëngageerde volksmuziek. In haar eerste smartlap Groen Amsterdam kruipt ze in de huid van een bakfietsmoeder van deze generatie: ‘Snap echt niet wat ik deed / Voor ik mijn bakfiets kreeg / En zo langzamerhand / Kijk je toe / Hoe ik de stad overnam’. In Geluk beschrijft ze de woningnood vanuit haar eigen perspectief: ‘Amsterdam, Amsterdam / Waar moet ik wonen dan?’ om vervolgens zingend te verzuchten ‘Moet ik dan naar Almere, Lelystad of Parijs? / Ik blijf optimistisch, maar sta onder aan de lijst’. En in het lied De Pijp heeft ze nog een laconiek social media-advies voor al die niet-Amsterdammers die het voor haar verpesten: ‘Je hoeft niet naar Amsterdam / Het staat toch al op Instagram’.
De razendsnelle opkomst van Sophie – inmiddels – Straat wordt voor de tweede keer geblokkeerd door het bekende virus. “Nee, het is niet de perfecte tijd om door te breken. Door Het Bakfietsen Project heb ik ontdekt dat ik het leuk vind om op het podium te staan. 11 februari heb ik een concert in de Melkweg, dat nog kan worden gecanceld. Op 15 januari staan we op Eurosonic Noorderslag in Groningen en dat is online, dus dat gaat wel door. Ik heb het zwaar hoor, ik stel het rooskleuriger voor dan het is. Maar als je erover blijft praten over hoe je je voelt, dan lukt het wel!”
Sophie Schwartz (1994) studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Als Sophie Straat zingt ze geëngageerde smartlappen over háár stad, Amsterdam. Zie ook: sophieschwartz.nl
